Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Ekosistemdeki her bir bitki türü, sadece doğanın bir parçası değil; aynı zamanda insanlığın hafızasının da bir parçası. Endemik türlerin yok oluşu, sadece biyolojik çeşitliliğe değil, binlerce yıllık kültüre de ket vuruyor. Prof. Dr. Mesut Kırmacı, bitki türlerinin yok olmasının sadece ekosistemi değil, bir halkın kültürel belleğini de derinden etkilediğini ifade ediyor. Prof. Dr. Kırmacı herbaryumların (kurutulmuş bitki örneklerinin belli bir sistemle düzenlenerek saklandığı yer) önemi, Aydın çevresindeki bitki türlerinin geleceği ve iklim krizinin flora üzerindeki etkileri üzerine değerlendirmelerde bulundu.

Aydın Adnan Menderes Üniversitesi (ADÜ) Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mesut Kırmacı ile Türkiye florasının zenginliğini, tehditleri ve herbaryumların bu zenginliği korumadaki rolünü konuştuk.

Bitkinin yok oluşu, kültürün de kaybıdır

Bitkilerin yalnızca “ot” olarak görülmemesi gerektiğini vurgulayarak sözlerine başlayan Kırmacı, “Bunlar insanların hayatında ciddi derecede yer etmiş organizma grupları. Hayatımızı borçlu olduğumuz bitkiler, sadece ekonomik ya da göze çarpan faydalarıyla değil ekosistemdeki kilit rolleriyle de vazgeçilmez.” dedi. Zeytin ve incir gibi halkla doğrudan ilişkili türlerin yokluğu, toplumsal hafızada kalıcı izler bırakıyor. Gözle görülmeyen bitkilerin de aynı derecede önemli olduğunu ifade eden Kırmacı, “Tohum çimlenmesine ortam sağlayan, orman nemini tutan ama insanların fark etmediği türler var. Bunlar sistemden çekildiğinde, ekosistem çöker.” sözlerine yer verdi.

Bu kadar zenginliği koruyamıyorsak, elimizdeki sadece bir istatistik olur

Türkiye, yaklaşık 12 bin takson (canlıların sınıflandırılmasında, âlemden alt türe kadar bir hiyerarşi içinde düzenlenmiş tüm birimlerin ortak adı) ile biyolojik çeşitlilikte dünyanın sayılı ülkeleri arasında. Ancak Kırmacı, koruma konusunda tabloyu çok da parlak çizmiyor: “Bu kadar zenginliği koruyamıyorsak, elimizdeki sadece bir istatistik olur. Avrupa’da doğal alanların korunma oranı yüzde 15 ila yüzde 25 arasında. Bizde bu oran 2024 itibariyle sadece yüzde 8.7. Bir de bunun üstüne madencilik, kentleşme gibi etkenleri eklediğinizde zenginliğimizi korumak için bilinçli bir topluma ihtiyacımız olduğu apaçık.” 

Aydın ile birlikte Aydın tülüşahı da tehdit altında

Aydın, endemik türler konusunda çok özel bir coğrafya. Fakat kıyı kesimlerinde yoğun şehirleşme baskısı, bitkilerin yaşam alanlarını yok ediyor. Örnek olarak Aydın tülüşahını veren Kırmacı, sözlerine şöyle devam etti: “Bu bitkinin ilk ortaya çıktığı Güzelçamlı-Yaylaköy bölgesi, doğal yapısını neredeyse tamamen kaybetti. Aydın'ın en büyük sorunu, doğal alanların geri dönüşü olmayacak şekilde yok edilmesi.”

Bitki kaybını bilmek için tarih kaydı gerekiyor

Peki, Türkiye’de yok olan bitkileri ne kadar biliyoruz? Bu sorunun yanıtı da herbaryumlarla ilişkili. Avrupa’da bitkiler 15. yüzyıldan beri kayda alınırken, Türkiye’nin ilk herbaryumu 1933'te kurulmuş. “Kıyas kabul etmez.” diyen Kırmacı, “Geç başladık ve hâlâ örnek sayısı olarak çok gerideyiz. Örnek veriyorum, dünyanın önemli botanik merkezlerinde herbaryumlarda milyonlarca örnek varken, bizdeki en zengin herbaryumda yaklaşık 100 bin bitki var.” ifadelerini kullandı.

Herbaryumlar bilginin çekirdeği

Türkiye'de biyoloji bölümü olan her üniversitede bir herbaryum mevcut. Ancak sorun sayıdan çok içerikte. Kırmacı, “Bitki tanımlarında kullanılan tip örnekler, herbaryumun bilimsel değerini belirler. Türkiye florasında çok sayıda endemik bitki var ve bunların ilk tanımlandığı orijinal tip örnekleri çok kritik. Ege Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi gibi büyük herbaryumlarda bu örneklerin sayısı artıyor ama hâlen yolun başındayız.” diyerek herbaryumların önemini vurguladı.

İklim krizinin etkileri bölgesel olarak da hissediliyor

İklim değişikliği Aydın gibi illerde dahi etkisini göstermeye başlamış durumda. Kırmacı, “1900’lerden bugüne kadar ortalama sıcaklık 0.8 °C artmış durumda. Paris Antlaşması bu artışı 1.5 °C ile sınırlandırmak istese de gerçekçi değil. Fosil yakıt kullanımı azalmadıkça bu artış sürecek. Artık seller, kuraklıklar, mevsim kaymaları gözle görülür halde.” diyerek iklimin etkilerine de dikkat çekti ve sözlerini noktaladı.

Prof. Dr. Mesut Kırmacı’nın da belirttiği gibi, bitki türleri sadece ekosistemin değil, aynı zamanda bir halkın kültürel mirasının da taşıyıcısı. Korumadığımız her canlı, geriye dönüşü olmayacak bir hafıza kaybına yol açabilir. Herbaryumlar, bu kaybın önüne geçmek için bilimsel hafızanın merkezinde duruyor. Bu çalışma için görüşlerini bizlerle paylaşan Prof. Dr. Mesut Kırmacı’ya teşekkür ederiz.

Haber: Yalçın Furkan Doğan