Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Bir kavim yazısı iken İslamiyet ile birlikte gelişip ümmet yazısına dönen hüsnühat, günümüzde varlığını sürdüren sanat dalları arasında yer alıyor. “Güzel yazı” anlamına gelen bu sanat dalı üzerine Hattat Fidan Leyla Kuşaslan ve Gülistan Aydın ile bir söyleşi gerçekleştirdik. Ayrıca bu söyleşide hat sanatı talebesi olan Medine Şaki de, bu sanatın öğrenme boyutu üzerindeki fikirlerini bizimle paylaştı.

Nokta ve ölçü birimi olan hat sanatına dair 20 yılı aşkın süredir  gençlere ve büyüklere yönelik dersler vermekte olan Fidan Leyla Kuşaslan, 2013 yılından bu yana nesih (Kur’an hattı) icazet eden Gülistan Aydın ve 3 yıldır hat sanatı kurslarına katılan üniversite öğrencisi Medine Şaki, hat sanatına dair merak edilenleri cevapladı.

“İlahi bir musiki gibi ”

Hat sanatının güzel yazı anlamına gelip ümmet yazısı olduğunu ifade eden Fidan Leyla Kuşaslan, “Hat sanatı, noktadan sonsuza ulaşan disiplinli, büyük gayret ve titizlik gerektiren bir sanat dalıdır. İlkin sade bir geometrik desen gibi, sonra hemhâl oldukça derinleşen, kendine çeken ilahi bir musiki gibidir. Hat, asırlardır üstüne sorumluluklar yüklenen disiplinli bir sanat dalı olup aynı zamanda nokta ölçü birimidir. Her kalemin ölçüsü kendi noktasıyla belirlenir.” dedi.

Hat sanatının tarihi ve bilinen hattatlar

Hat sanatının tarihini öğrenmenin öncelikle Mustasımi’yi tanımaktan geçtiğini belirten Kuşaslan, “Kaynaklarda Yakut'un küçük yaşta Rum ülkesindeki esirler arasında Bağdat'a getirilip son Abbasi Halifesi Mustasım Billah tarafından alınması ve sarayda Arap Dili Edebiyatı dâhil birçok ilimle yetiştirilip hat sanatını da orada öğrenmesi ve bu yazıyı 6 çeşit şekline getirmesinden bahsetmemiz gerekir. Aklam-ı Sitte denilen 6 çeşit yazıyı Yakut Mustasımi bulur. Bu sanat daha sonra 17. yüzyıl Osmanlısında Şeyh Hamdullah tarafından geliştirilerek günümüz şeklini alır. Bu sanat dalı geleneksel değil, gelenekli bir sanattır. Yani olduğu gibi değil, değişerek ve gelişerek günümüze ulaşmış olması, onu gelenekli bir sanat dalı hâline getirir.” sözleriyle, hat sanatının kısa tarihine değindi. 

Mustasımi ile birlikte hat sanatında bilinmesi gereken birçok usta hattatın olduğuna değinen Gülistan Aydın, “Yedi üstattan biri olarak kabul edilen Mustasimi’nin, Esrarü'l-Hükema gibi günümüze ulaşan birçok eseri bulunur. Aynı zamanda Abdullah Sayrafi ve Bağdat Camii’nin iç yazılarından olan Kehf suresini yazan Ahmed Suhreverdi, Osmanlı Dönemi’nde yaşayıp tanınmış bir hattat olan Mahmud Celalleddin Efendi gibi çok sayıda bilindik hattat vardır.” diyerek, geçmişten günümüze iz bırakmış önemli hattatlar hakkında bilgilendirmelerde bulundu.

Hat sanatının türleri

Hat sanatının birçok türü olduğunu dile getiren Kuşaslan, bu türleri şöyle sıraladı: “Hat sanatının birden fazla türü vardır, bunlar: sülüs, nesih, muhakkak, reyhani, tevki, rika ve talik olarak adlandırılır. Günümüzde en çok kullanılan türler arasında, yazışma belgeleri ve özellikle Kur’an-ı Kerim'de kullanılan nesih, tablo yazılarında kullanılan sülüs ve İrani bir yazı olup Farsça şiir ve özlü sözlerde kullanılan talik, en çok kullanılan türler arasında yer alır.”

“Etkilenen ve etkileyen bir sanat dalıdır”

Birbirinden etkilenen sanat dallarında olduğu gibi hat sanatının da çeşitli sanatlardan etkilendiğini söyleyen Gülistan Aydın, “Hat sanatının tamamlayıcıları olarak yaldız ve boyalarla Kur’an-ı Kerim’in süslemesinde kullanılan tezhip, ebru, minyatür, çini gibi sanat dalları birbirlerini etkilemiştir. Buna ek olarak, hazır hat yazılarının ahşap üzerine oyularak yapılan naht sanatı, hat sanatından etkilenerek gelişmiştir.” sözlerini kullandı.

Hat sanatının öğrenme evresi

Öğrencilerinin nasıl bir eğitimden geçtiğini anlatan Kuşaslan, "Yapılan her derse meşk denilir. Derslerde öğrenilen kelimeler üzerinde çalışılıp haftada bir kez eğitmene gösterilir. Beğenilmeyen harfler tekrar edilir. Bu harflerin tekrarlanmasına ‘çıktı yapmak’ denilir. Tüm müfredat bitene kadar meşke devam edilir. Müfredat sonrası ayet, hadis, özlü sözler, üst üste bindirme şekli olan istife çalışılır. Bu süreç bittikten sonra eğitmenden imza yetkisi alınır. Buna ise ‘icazet’ denir.” ifadelerini kullandı. Buna ilaveten, hat sanatında kullanılan malzemelerin tanınmasının verimli bir başlangıç için önemli olduğunu söyleyen hat sanatı öğrencisi Medine Şaki, "Hat sanatına başlangıç yapan bir kişi için önemli olan, doğru örnek ve doğru malzeme ile çok tekrar yapmak ve bu pratiklerin, yani meşklerin bir hattat tarafından değerlendirmeye tabi tutulmasıdır. Doğru örnek olmadan formların doğru örneklenmesi mümkün değildir. Gözün doğru forma alışması ve onunla terbiye edilmesi gerekir.” dedi.

Kullanılan malzemeler ve özellikleri

Son olarak kullanılan malzemelerden ve malzeme özelliklerinden bahseden Kuşaslan, sözlerine şöyle devam etti: ”Hat sanatının ana malzemeleri kamış kalem, mürekkep, kâğıt, mühre, makta ve likadır. Kâğıdın bozulmadan yıllarca saklanabilmesi için, içeriğinde asit barındırmaması oldukça önemli bir noktadır. Bu yazıların daha parlak ve estetik durması için mühre kullanılır. Diğer olmazsa olmazlarından biri de yapımında bambu ağacının kullanıldığı kamış kalemdir. Kalemi kesmek, sivriltmek için kemikten yapılan makta kullanılır. Kalemin fazla mürekkep almaması ve akmaması için ise saf ipekten üretilen likaya gereksinim vardır. Bütün bu malzemeler hat sanatının icra edilmesinde kullanılan araçlardır.”

“Hat sanatı, cismani aletlerle yapılan ruhani bir hendesedir.” diyen Fidan Leyla Kuşaslan'a, Gülistan Aydın'a ve Medine Şaki'ye verdikleri bilgilerden dolayı teşekkür eder, kolaylıklar dileriz.

Haber: Yıldız Uluktekin