Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Vegan beslenme, bitkisel kaynaklı gıdaların tüketildiği, et, yumurta, süt ürünleri, bal gibi hayvansal kaynaklı gıdaların tüketilmediği bir beslenme şeklidir. Vegan beslenme şeklinde bireyler hayvansal gıdaların yanı sıra, hayvansal kaynaklı deri, ipek, yün, kozmetik vb. ürünleri  kullanmamaktadır. Vejetaryan ise bitkisel gıdaları tüketen, hayvansal kaynaklı gıdaları ise sınırlı miktarda tüketen kişilere denilmektedir. 

Diyetisyen Kadriye Akyağcı ve ADÜ Tıp Fakültesi anatomi alanından Uzm. Dr. Begüm İncedemir Ündey ile vegan beslenmenin insan kemik sistemine olan etkileri, hastalıklara karşı olan bağışıklıkları, faydaları ve detaylarını gerçekleştirdiğimiz röportajda öğrendik. 

Vegan beslenmenin sağlığımıza etkileri

Vegan beslenmenin insan bedeni ve sağlığı üzerindeki etkilerine değinen Akyağcı, “Öncelikle veganlığın ne olduğundan bahsedecek olursak; veganlık sadece bir beslenme şekli değil, etik bir yaklaşım, bir hayat felsefesi ve bir yaşam tarzı olarak da tanımlanabilir. Veganlık hiçbir şekilde hayvan eti ve hayvanlardan elde edilmiş süt, yoğurt, kefir, yumurta, bal gibi ürünleri, ipek, deri, yün gibi hayvansal ürünlerden yapılmış olan kıyafetleri kullanmayan bir vejetaryen tipidir. Vegan beslenmenin insan sağlığı için zararlı veya faydalı olup olmadığı yıllardır bir tartışma konusu. Halen günümüzde bu konuyla ilgili çalışmalar yeterli düzeyde değil. Ancak yapılan çalışmalarda hayvansal kaynaklı beslenmeye nazaran bitkisel kaynaklı beslenmenin sağlığımız üzerine yararlı etkileri ile ilgili kanıtlar güçlü nitelikte. Vegan beslenme; antioksidan besin öğeleri ve posa(lif) açısından zengin, doymuş yağ asitlerini ise daha az içerdiği için kan glukoz ve kolesterol düzeyleri, kan basıncı (tansiyon) ve inflamatuar süreçler ( iltihaplanma) üzerinde olumlu etkiye sahiptir. Dolayısıyla da diyabet (şeker), obezite, kanser, böbrek ve kalp damar hastalıklarına karşı koruyucu rol oynar. Vegan beslenme şekli benimsendiğinde besin öğelerinin yeterli alımını sağlayabilmek; protein ve çeşitli vitamin – minerallerin eksikliklerini önleyebilmek için diyetlerin iyi bir şekilde planlanması gerekir. Gebelik, emziklilik, bebeklik ve çocukluk dönemlerinde ve yaşlılarda uzmandan destek almak, artan besin ögesi ihtiyaçlarını doğru ve yeterli bir şekilde karşılayabilmek için önemlidir.” sözleriyle vegan beslenmede dikkat edilmesi gerekenleri de paylaştı. 

İnsan anatomisinde vegan olmanın etkileri 

Vegan beslenmenin insan anatomisi üzerindeki etkilerine değinen Ündey, “İnsan anatomisi bize yılların getirdiği bir sonuç. İnsanların yüzyıllar boyunca yaptığı seçimler ile geliştik ve vücudumuz şimdiki olduğu noktaya geldi. Fakat anatomimizin bize anlattığı esas şey bizim etobur olmadığımız. Otçul canlılar ile olan benzerliklerimiz etçil canlılarla olanlardan daha fazladır. Bu durum da bize yalnızca dişlerimize veya sindirim sistemimizin uzunluğuna bakarak bile et tüketim oranımızın vücudumuzun uyum sağlayabileceğinden çok daha fazla olduğu ve bu yaklaşımın doğru olmadığını anlatıyor.” ifadeleriyle otçul canlılara olan benzerliğimize de dikkat çekti. 

Vegan beslenme ve hastalıklara karşı bağışıklık

Veganlığın insan kemik sistemi üzerindeki etkileri hakkında Ündey, “Son zamanlarda yapılan bazı çalışmalar, vegan gruplarda kemik dansitesinin istenilen düzeyde olmadığı ve buna bağlı olarak da vegan grupların ileri yaşlarda kemik kırıkları açısından daha riskli durumda olduğunu öne sürmüştür. Fakat bu çalışmalardaki vegan grupların beden kitle indeksi ve beslenme alışkanlıkları göz ardı edilmiştir. B12 ve D vitamini, kemik sağlığımız için oldukça önemli vitaminlerdir. B12 replasmanını düzenli alan ve D vitamini ve kalsiyum alımını düzenlemek için beslenmesini yöneten vegan bir kişinin ise navegan bir bireyden muhtemelen farkı olmayacaktır.” ifadelerine yer vererek yapılan çalışmaların yetersiz olduğuna da dikkat çekti. Bağışıklık sistemi ve insan bedeni üzerindeki etkileri hakkında Akyağcı, “Günümüzde vegan beslenme üzerine yapılan çalışmalar yeterli olmasa da vegan bireylerin navegan bireylere kıyasla daha düşük bir bağışıklık sistemine sahip olduğu yapılan çalışmalarla kanıtlanmış durumda değildir. Aksine vegan beslenmenin yüksek miktardaki antioksidan vitamin–mineral içeriği sayesinde bağışıklık sistemini güçlendirerek, hastalıklara karşı koruma sağlayabilir. Ancak bu durum uzman desteğiyle planlanmış yeterli ve dengeli bir beslenme programı ile sağlanabilir.” sözleriyle vegan beslenmenin hastalıklara karşı koruma sağlayabileceğine de değindi. 

Vegan beslenmenin olumlu ve olumsuz yönleri 

Dışarıdan alınan besin ve vitaminlerin önemine değinen Akyağcı, “Vegan beslenme yüksek miktarda posa(lif) ve antioksidan içeriğine sahipken, düşük miktarda doymuş yağ ve enerji yoğunluğuna sahiptir. Bu sayede vegan beslenen bireylerin kalp hastalıklarına, diyabete (şeker hastalığı), kansere, obeziteye ve böbrek hastalıkları gibi çeşitli rahatsızlıklara yakalanma riski düşüktür. Ancak vegan bireylerde bitkisel beslenme çeşitlendirilemez veya dışarıdan alınması gereken vitamin – mineral takviyeleri sağlanamaz ise kalsiyum, çinko, demir, iyot, A, D, B12 vitamin – mineral eksikleri, düşük enerji alımı, büyüme geriliği veya daha riskli rahatsızlıklar görülebilir.” ifadelerine yer verdi. 

Çocuk yaştaki bireylerin ve vegan beslenmesi

Vegan beslenmenin çocuk yaştaki bireyler üzerindeki etkilerine karşı Akyağcı, “Çocukluk dönemi başta olmak üzere, yaşam döngüsünün diğer dönemlerinde ve gebelik/emziklilik gibi özel durumlarda, besin öğeleri yeterli ve uygun miktarda karşılandığı sürece vegan beslenmede gelişim olumsuz etkilenmemektedir. Ancak vegan çocuklar et, yumurta, süt ve süt ürünleri gibi hayvansal kaynaklı besinleri tüketemedikleri için kalsiyum, demir, çinko, B12, D vitamini gibi bazı vitamin – mineral eksikliği görülebilir. Vitamin - mineral ve omega – 3 yağ asidi takviyeleri ile büyüme ve yeterli gelişim sağlanabilir.” sözleriyle takviye almanın önemini vurguladı. Dikkatli hazırlanmış menü ve öğünlerle çocukların gelişiminde olumsuz bir etki olmayacağını dile getiren Ündey, “İnsanların beslenme ihtiyaçları özellikle anne sütü dönemini geçtikten sonra hayat boyu değişir. Fakat bunu hepimiz hep yanlış öğrendik. Biz doktorlar da öyle. Hala kaynak kitaplarımızda veya beslenme önerilerinde dörde bölünmüş bir tabak ile şu kadar et, bu kadar sebze gibi öneriler görüyoruz. Fakat insan ihtiyaçlarını vücudumuz böyle değerlendirmiyor. Önemli olan sizin ne kadar protein aldığınız ve aldığınız proteindeki amino asitlerin sizin ihtiyacınıza uygun olup olmadığı veya ne kadar lif, ne kadar karbonhidrat tükettiğinizdir. Vücut bunu sindirirken de kullanırken de hayvandan mı gelmiş bitkiden mi gelmiş bakmıyor. Doğru ihtiyacınızı hangi kaynaktan alırsanız alın verimi aynıdır. Çocuk yaş grupları için vegan/vejeteryan beslenirken bu ihtiyaçların doğru planlanması biraz daha zor olabilir.” sözleriyle vegan çocuk yetiştirmenin mümkün olduğunu dile getirdi. 

Vegan ve navegan beslenme arasındaki vitamin - besin dengesi

Vegan beslenen bireylerin hayvansal kaynaklı vitamin ve proteinleri nelerden karşılayabileceği hakkında Akyağcı, “Tercihen hayvan eti ve hayvanlardan elde edilmiş süt, yoğurt, kefir, yumurta ve bal gibi besinleri tüketmeyen vegan bireyler, eksik kalan protein, vitamin ve mineral ihtiyaçlarını; kurubaklagillerden, soya sütünden, tofudan, bulgur, pirinç gibi tahıllardan, sebze ve meyvelerden, zeytinyağı gibi yağlardan, yağlı tohumlar ve ezmelerinden karşılayabilirler.” şeklinde açıkladı. Son sözlerinde vegan ve navegan beslenme hakkında Akyağcı, “ Günümüzde maalesef vegan beslenmenin sağlığımız üzerine etkileriyle ilgili yapılan çalışmalar yetersiz olup, bu konu üzerine daha fazla çalışma ve araştırma yapılması gerektiğini düşünüyorum. Bir kişi vegan beslenmeyi tercih ediyorsa; öncelikle kişinin vegan beslenme şeklini neden tercih etmek istediği iyi sorgulanmalıdır. Sadece popüler bir akımın etkisiyle tercih ediyorsa, kişi bu konu hakkında doğru bir şekilde bilgilendirilmelidir. Eğer bilinçli yapılan bir tercih ise bir beslenme uzmanı eşliğinde enerji, protein ve vitamin – mineral ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde vegan beslenme programları hazırlanmalı ve bilinçsizce besin takviyeleri alınmamalıdır. Doğru ve sürdürülebilir beslenme programları uygulandığı ve yeterli besin takviyeleri alındığı sürece yapılan çalışmalar vegan beslenmenin sağlığımız üzerine olumlu sonuçları olabileceğini göstermektedir.” ifadelerine yer verdi. 

Son sözlerinde yeterli araştırmanın yapılmadığına da dikkat çeken Ündey, “Veganlık, hayvanlar için bir etik duruştur. Bu nedenle her vegan sağlıklı besleniyor ya da vegan olunca sağlıklı olunur bakış açısı da yanlıştır. Fakat ne yediğini bilen ve dikkat eden bir veganın artık çoğu alanda bir navegana göre daha sağlıklı olduğu da bilimsel olarak savunulan bir gerçek. Her zaman, her yorumu bilime dayalı yapmak gerektiğini savunurum.” cümleleriyle ifade etti. 

Haber: Harun Kahya

Fotoğraf: Evrim Tuna Şahin