Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Milli Mücadele döneminde ülkenin dört bir yanında, ülkenin her ferdi canından, malından, kanından vererek bu topraklarda düşmana karşı mücadelesini verdi. Aydın’ın Efeler İlçesine bağlı 15 km uzaklıkta, eski adıyla Araplı Köyü olarak geçen, günümüzde ise Gözpınarı Mahallesi olarak bilinen yerde Yunan Komutan Bakoyanis, bir soykırım gerçekleştirdi. Tarihte Araplı Katliamı olarak geçen bu yer günümüzde Gözpınarı Şehitliği olarak anılıyor. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Tarih Bölümü Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilim Dalı Dr. Öğr. Üyesi Günver Güneş ve Aydınlı eğitimci ve yazar Sabahattin Burhan, Gözpınarı şehitliği hakkında detayları anlattı.

Aydın’da, Efeler İlçesine bağlı Gözpınar Mahallesinde yer alan Gözpınar Şehitliği, zamanın hüznünü, acısını ve yaşanmışlıklarını bizlere aktarıyor. Araplı Katliamı olarak tarihe geçen şehitlik, bir neslin hikayesini taşıyor. 

Bu şehrin balını yemek o kadar kolay değil

Günver Güneş, Gözpınarı hakkında sözlü tarihin yazılı tarihe geçmesinde biraz geciktiğini vurguladı. Bu gibi olayların daha önceki dönemlerde yazılmasını önemine vurgu yapan Güneş, “Zamanında yapılmış olsaydı bu taramalar. Cumhuriyetin ilk yıllarında, yaklaşım daha farklı olurdu.” diye söyledi.

Yaptığı çalışmalar ile Gözpınar Şehitliği hikayesini anlatan Günver Güneş, “Yunan komutanın canı kovanından yeni alınmış petek bal istemiş ve bölgeyi tanıyan Sarı İmam’ı görevlendirir. Atına bindiği gibi işgal yıllarında adı Araplı olan dağ köyünde en çok kovanı bulunan arıcı Halil (Softaoğlu)'i buldu. Kendisinden çok acele olarak taze kesilmiş petek bal bulması istedi. Arıcının "yeni kestim, kesilen bal satıldı ve alıcısı götürdü, şu an elimde bal yok, birkaç gün içinde hazır ederim ağam" yanıtını aldığında bozulmuş olmasına rağmen renk vermeden oradan ayrılmıştır. Bu sırada oturdukları köy odasına kırda gezen çetelerden birkaçı girmiş, Sarı İmam’ı tanımışlar ve “Bu hainin burada ne işi var?” diyerek tüfeğini sarı imama doğrultmuştu. O anda köyün ileri gelenlerinden birisi ayağa kalkarak namluya dokunmuş kurşunun hatıla saplanması ile Sarı İmam da böylece kaçınılmaz bir ölümden kurtulmuş oldu. Hemen oradan fırlayarak, atını da bırakarak köyden kaçmış soluğu Yunan komutanın yanında almıştı. Yunan Komutana köylülerin çeteleri beslediklerini ve kendisinin istediği balı da çetelere verdiklerini belirterek atının alındığını ve canını zor kurtardığını anlatmıştı. Olay üzerine Yunan birliği köyü kuşatmış ve köyde katliamlar yapmaya başlamış.” diye aktardı.

Efelerin yetiştiği topraklar

Günver Güneş, sözlü tarihin en büyük delillerinden bir tanesi olan Gözpınar Şehitliği hakkında ilk yazılı eserin Fehim Poyrazoğlu adında Köy Enstitülü bir emekli öğretmenin yerel bir gazetede kaleme aldığı bilgisini verdi. Güneş, “Gözpınarın hikayesini Fehim hocadan duyurduktan sonra biz de çalışmalara başladık” dedi.

Bölgenin Kuvâ-yı Milliye için çok önemli olduğu bilgisini paylaşan Güneş, “Gözpınar, Kuzey Dağları, Kuvâ-yı Milliye müfrezelerine, çetelerine eleman topladıkları alan. Çünkü bu yerler bakir. Yunan devriyeleri geliyor, tekrardan bir hafta sonra uğruyor. Bu geçen 1 haftalık süreç içerisinde dağ köylerinden kendilerine savaşçı alıyorlar. Dolayısıyla Gözpınar gibi yerler, Yörük Ali Efe için Demirci Mehmet Efe için Durmuş Ali Efe ve çeteler için iyi savaşçı bulabilme adına ya da köylerden iaşe temini adına, yiyecek içecek temini açısından elverişli yerler. Bu şekilde yararlanıyorlar köylerden. Köyün Kuvâ-yı Milliye ile temas içerisinde olması ve Yunanlıların bunu fark etmesi ve daha sonra müdahale için zaten bahane yaratıyorlar kendilerine. Sadece Gözpınar’da değil her yerde yapıyorlar bu katliamları. Bu ilişkiyi bitirmek adına da bu katliamları yapıyorlar ” diye sözlerini vurguladı.

İlk kadın muhtar o köyden çıkıyor

Yunan kuvvetlerinin yapmış olduğu katliamlardan dolayı erkek sayısındaki azalma çok fazla olduğundan dolayı köydeki muhtarlık seçimlerinde ilk kadın muhtar seçildiğini aktaran Burhan, “Katliamlarda neredeyse kimse kurtulamadı. Yapılan katliamlar sebebiyle köylerde nüfus yok denecek kadar azdı. Bu sebeple bazı köyler kimsesiz olarak anılıyordu. Nüfusun var olduğu köylerde de erkek sayısı çok az idi. Katliamda kadınlardan çok erkekler daha fazla öldürüldü. Bu sebeple yapılan muhtarlık seçimlerinde ilk kadın muhtar burada çıkmıştır.” ifadelerini kullandı.

Köyden kurtulan iki kişi

Yunan işgalinden sağ kurtulan iki kişi ile konuştuğunu ve o zamanları tek tek kaydettiğini söyleyen Burhan, “ Milli Mücadele döneminde insanların çektikleri zorlukları kimse bilemez ve kimse anlayamaz. O acıyı, o zorlukları kimse anlayamaz. Yapılan katliamlarda kurtulan iki kişi olduğunu söylediler. Bir evde 60 kişi varmış. Kurtulan sadece iki kişi olmuş, biri 120 diğeri 90 yaşında. Küçük olan diğerinin görümcesi. Bu annemizin kocasını yakıyorlar. Yapılan katliamlardan kurtulmayı başaran iki kadının yanına gittim. Ev halkını, insanları eve sokuyorlar evde katliam yapıyorlar, evde bulunan herkesi yakıyorlar, gençleri kurşuna diziyorlar. Yapılan katliamların en acısı ise Nazife Gelin diye biri var ona yapılıyor. Nazife Hanım’a yapılanları dilim varmıyor söylemeye, kadının çektiği zulüm çok acı fakat onu söyleyemem. Biz bu kadınların yanına çok kez gittik ancak bir türlü konuşmadılar bizimle. Son olarak katliamlardan kurtulan iki kadının torunu var, kendisi muhtardır. Onunla konuştuk ikna ettik ve öyle alabildik bu bilgileri.” diye belirtti.

Gözpınar Şehitliği hakkında bilgi veren ve detayları bizimle paylaşan, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Tarih Bölümü Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilim Dalı Dr. Öğr. Üyesi Günver Güneş ve Eğitimci ve Yazar Sabahattin Burhan’a teşekkür ederiz.

Haber: Yusuf Konrat