Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Aydın Adnan Menderes Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Doktor Öğretim Üyesi Şebnem Özkan, günümüz gençlerinin sosyal medyada hızla yayılan trend ürün ve akımlara yönelik yoğun ilgisini sosyolojik açıdan değerlendirdi. 

Gençlerin trend ve akımlara olan yüksek ilgisiyle ilgili olarak Özkan, bu durumun temelinde yatanın, toplumsal baskılar ve belirsizlikler karşısında "ait olma" ve "gerçekleşemeyen benlik" arasındaki derin bir çatışma olduğunu ifade etti. Özkan'a göre bu arayış, tüketim toplumu ortamında gençleri yeni kimlik yolları denemeye itiyor.

Bağımlılığın sınırları genişliyor: İhtiyaçtan kimliğe

Özkan, başlangıçta bağımlılık kavramının tanımını yaparak meselenin psikiyatrik köklerine dikkat çekti. Bağımlılığın, sakıncalarının bilinmesine rağmen bir nesne, madde ya da varlığa ilişkin önüne geçilemeyen bir istek olduğunu belirtti. Tütün, alkol gibi maddelerle sınırlı tutulan bağımlılık kavramının, günümüzde alışveriş, internet ve trend ürünlere kadar yayılarak kapsamının çeşitlendiğini ifade etti. Sosyolojik bağlamda ise tüketimin, temel bir ihtiyacı karşılama amacından ziyade bireyin kimliğini yansıtan bir araca dönüştüğünü vurguladı. Özkan, Veblen’in "gösteriş tüketimi" kavramına atıfta bulunarak, tüketimin sadece ihtiyacı gidermenin ötesinde, bir yerlere ait olmanın göstergesi olabileceğini belirtti. Bu durumu, ünlü psikolog Doğan Cüceloğlu'nun insana dair evrensel bir eğilim olarak tanımladığı, bireyin hem "kendi olma, özgür olma" hem de "bir gruba, bir yere ait olma" gereksinimiyle ilişkilendirdi. Erich Fromm'un "Sahip Olmak Ya Da Olmak" kitabına gönderme yapan Özkan, özellikle genç kesim için "bir yerde olabilmek" düşüncesinin zorlaştıkça, sosyal medyada sergilenen trend ürünleri benimseme yolunun daha fazla meydana çıktığını söyledi. İnsanlar artık kendi hayatlarından ve kendi benliklerinden kaçmak için başkalarının hayatlarını izlemeye başladı. Bu aslında televizyon dizilerinden aşina olduğumuz bir durum fakat sosyal medya uzantıları yaygınlaştıkça durumlar değişti. Gençler artık oradaki gerçek kişileri takip edip onların hayatlarına özeniyor. Özenmekle de kalmıyor artık sosyal medya ünlülerinin hayatlarının bir parçasıymış gibi hissedebiliyor.

Sanal kimlik: FOMO ve imitasyonlar

Özkan, gençlerin dijital ortamla olan ilişkisinin son derece önemli olduğunu; online olmanın ve sosyal medyadaki hızlı akışları takip etmenin "bir şey kaçırmama" kaygısı yani “günceli kaçırma korkusu (fear of missing out-FOMO) nedeniyle kritik bir öneme sahip olduğunu belirtti. Bu ortamda sürekli gözlemlenen, hayranlık duyulan ve öne çıkan örnek modellerin bulunduğunu söyleyen Özkan, konuyu “Gençler bu modellerle sembolik bir bağ kuruyor. Onların yaptığı, giydiği veya onların gittiği yerlere giderek biraz da olsa kendi dünyalarından uzaklaşıp onlar gibi hissedebiliyorlar. Gençler, çok pahalı ürünler alamasa bile, bunların üretilmiş daha ucuz versiyonlarını (muadillerini, imitasyonlarını) deneyerek, kendilerini beğendikleri, hayran oldukları grup üyesi veya rol model aldıkları kişi gibi hissetmelerini sağlıyor. Bu, gençlerin kendilerine bir sosyal kimlik yaratma çabasıdır ve karşılaşsalar ‘O da bizden’ diyebilecekleri bir simgesel rol üstlenmiş oluyor” sözleriyle vurguladı.

Gençliğin umutsuzluğu ve yeni trendler

Özkan, bu sanal kimlik arayışının temel nedenini Türkiye'deki mevcut toplumsal koşullara bağladı. Eğitimli genç işsizliğinde Türkiye'nin Avrupa ülkelerine göre çok geride olduğunu ve liyakate dayalı olmayan alımların gençlerin düş kırıklıklarını daha da artırdığını ifade etti. Bu durumun gençlere "biraz karanlık bir tablo görünümü" sunduğunu söyledi. Özkan, trend ürünler yoluyla kurulan bu sanal kimliğin, sınırlı öğrenci bütçesiyle veya gerçek yaşamın zorluklarıyla yüzleştiğinde çöktüğünü, “Genç, zamanla bu durumun gerçek bir konumlanma olmadığını sezer ve bu da kaçınılmaz olarak mutsuzluğa yol açar.” sözleriyle vurguladı. Özkan, gençlere yol göstermede medyanın sunduğu geçici trendler yerine, tarihten ve sanattan gelen gerçek değerleri benimsemiş, zorluklara rağmen azimle çalışmış rol modellerin hatırlatılmasının önemine dikkat çekti. "İyi örneklerin de aslında çok büyük sıkıntılar çektiğini ifade etmek, onlara hatırlatmak olabilir." diyen Özkan, Madame Curie, Hasan Âli Yücel gibi yokluk içinde büyük başarılara imza atan kişiler ile inandığı değerler uğruna büyük bir özveriyle tiyatro yapmaya devam eden Rutkay Aziz gibi figürlerin ilham vermesi gerektiğini dile getirdi. Bu geçiş sürecinde gençleri anlamak ve onlara destek olmak, toplumun en önemli görevlerinden biridir. Bu haber kapsamında bilgi ve yorumlarıyla katkı sunan Şebnem Özkan’a teşekkür ederiz.

Haber: Yaren İlayda Çoban