Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Osmanlı mimarisine egemen olan barok üslubunda yapılmış Cihanoğlu Külliyesi ve içerisinde yer alan 18. yüzyılın ikinci yarısında Yunan işgaline uğramış camii, Aydın’ın Köprülü Mahallesi'nde yer alan tarihi bir yapı olup günümüze kadar ulaşmıştır. 

Tarihi geçmişi ile dikkat çeken, Aydın’ın il merkezi Köprülü Mahallesinde bulunan ve camii, medrese, türbe-sebil ile bir çeşmeden oluşan külliye, İslam Ansiklopedis ( cihanoğlu - külliyesi    ) kaynağında yer alan bilgiye göre, 1170 (1756-57) yılında Aydın-Koçarlı-Nazilli yöresinde yaşamış bir derebeyi sülâlesi olan Cihanoğulları’ndan Abdülaziz Efendi (ö. 1197/1782-83) tarafından kurulmuştur. Koçarlı’nın Mazın bölgesinde yer almış bir aşiret ailesi olarak da bilinen Cihanoğlu ailesi Aydında Menderes Türkleri, Koçarlı’da Kanuni Sultan Süleyman Han'ın oğulları ile Osmanlı belgelerinde ve çevresinde Cihanzadeler olarak bilinmektedir.

Külliyede Halkla İlişkiler Başkan Yardımcısı olarak görev yapan Murat Yılmaz, Cihanoğlu Külliyesi olarak bilinen külliye isminin, aslen ‘‘Abdülaziz Efendi Külliyesi’’ olduğunu belirtti. Köklü bir aile olan Cihanoğlu ailesi hakkında birden fazla teori bulunduğunu ve ailenin ilk çıkış noktasının Koçarlı’nın Sobuca bölgesinde olduğunu belirten Murat Yılmaz, ‘’Kaynağının belli olmaması ile beraber Rodos bölgesinde aile konaklarken, Kanuni Sultan Süleyman Han 1522 yılında sefere gitmiş ve ailenin bulunduğu Mazın bölgesinde konaklayıp aşirete rastlamıştır’’ diyerek Aşiret Beyi Mehmet Bey’in de sefere katılmış olduğunu belirtti. Murat Yılmaz, ‘‘Sefer dönüşü aşiret beyi Mehmet Bey’in bir oğlu olmuş ve padişahtan bir ad takmasını istemiş’’ diyerek çocuğun adının Cihan konmuş olduğunu belirtti. Padişah aileye Çine Sarı Çayı ve Koçarlı Ovası’nı yurtluk olarak vermiştir. Hacı Mehmet Ağa’nın devlet arşivinde isminin geçmeyişi, 1736 yılından bir süre sonra vefat ettiğini düşündürmektedir. Sonraki senelerde Hacı Mehmet Ağa’nın evlatları Aydın siyasetinde söz sahibi olmuştur. Mehmet Ağa’nın oğullarından olan Hacı Müderris Abdülaziz Efendi iki evlilik yapmıştır. Eşleri Atike Hanım ve Ümmühan Hanım’dır. Atike Hanım’ın Osmanlı Padişahı II. Mustafa’nın torunu ve eski Aydın Muhassılı Abdullah Paşa’nın kızı olduğunu belirten Murat Yılmaz, ‘‘Bir sultan torununun bu bölgede evlilik yapması çok önemlidir çünkü bu evlilik ile Hacı Müderris Abdülaziz Efendi bölgede daha güçlü bir konuma gelmiştir.’’ dedi. 

Cihanoğlu Külliyesi

Ailenin yaptırmış olduğu birçok yapıdan biri olan Cihanoğlu Külliyesinin, Hacı Müderris Abdülaziz Efendi tarafından yaptırıldığını belirten Murat Yılmaz, ‘‘Bunu Osmanlı Evkaf İdaresi tarafından onaylanmış vakıf kütüğünden anlıyoruz.’’ diyerek külliyenin cami, medrese, sebil, çeşme, sarnıç ve revaklı bir geçitten oluştuğunu belirtti. Külliye içerisinde yer alan cami ve medresenin cami giriş kapısı üzerinde yer alan inşa kitabesine göre H.1170/1756-57 yılında tamamlanmıştır. Kitabenin Osmanlı Türkçesinden çevirisi  ‘‘Her kim bunu bina kılmış binası müstedam olsun ilahi rüz-ı mahşerde şefii Mustafa olsun.’’ yazmaktadır. Külliyeye ait bir kitabe daha olup çeşme kısmında yer almaktadır. Abdülaziz Efendi tarafından 1783 yılında yaptırılan çeşme ve sebil bazı kaynaklarda tamamlanamadan Abdülaziz Efendi’nin vefatı ile eşi Ümmühan Hanım’ın tamamlattığı yazılmaktadır.

İslam Ansiklopedisi ( cihanoglu-kulliyesi ) kaynağında belirtildiği üzere cami Tasarımında klasik Osmanlı üslûbu hâkim bulunmakla birlikte özellikle  içerisinde yer alan süslemeleriyle Osmanlı baroğunun en parlak örneklerinden biri olan ve bazı ayrıntılarında da gotik üslûp etkileri taşıyan camii duvarları , madalyon ve çiçek motifleri ile bezenmiş ve süslenmiştir. Bunların arasında hayvansal motiflere de rastlanır. Adnan Menderes Üniversitesi Sanat Tarihi mezunu Hatice Kılıç, ‘‘Bezemelerde biraz daha sanatçının kurallara dayanarak değil de kendi ruh haline göre süslemeler ve motifler yapmış olduğunu görebiliyoruz.’’ diyerek camii içerisindeki süslemelerin şadırvan kısmında da bulunduğunu ifade etti. 

1899’da Aydın'da meydana gelen büyük bir deprem olduğunu ve külliyenin hasar aldığını belirten Mustafa Yıldız, kaynaklarda ise Yunan işgali sırasında bu bölgenin ateşe verildiğini dile getirdi.

’İslam Ansiklopedisi (cihanoğlu-külliyesi) kaynağında belirtilene göre Büyük ölçüde tahribata uğrayan külliye, 1950’lere kadar muattal kalmış, bu tarihten sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce onarılmış ve birtakım eklerle donatılan medrese bölümü Vakıflar Talebe Yurdu olarak hizmete sunulmuştur’’. 2010 yılında yapının İlim Yayma Cemiyeti’ne tahsis edildiğini belirten Şube Başkanı Recep Yavuz, tekrar bakım onarım yapmak koşulu ile 2020 yılından 2030 yılına kadar, tekrar cemiyete tahsis edildiğini belirtti. Külliyede yer alan cemiyetin Şube Müdürü olarak görev yapan Ayhan Karakuş, ‘‘Bu tarihi yapı içerisinde amacına uygun olarak eğitim faaliyetlerine devam ediyoruz.’’ diyerek külliyenin şu an eğitim faaliyetleri için kullanıldığını belirtti.

Haber: Edanur Gümüş

Fotoğraf: Şeyma Yavuz