Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

“Geçmişi bilmeyen geleceği tayin edemez” demiş atalarımız. Bu nedenle üzerinde yaşadığımız toprakların tarihini bilmek ve bunlara sahip çıkmak gerekir. Aydın vilayeti, tarihi varlıkları itibari ile hem bölgenin hem de insanlığın geçmişine ışık tutacak zengin bir birikime sahiptir. Peki bu tarih kokan şehrin isminin Aydın Bey Türbesi’nden geldiğini biliyor muydunuz?

Aydınoğulları’nın Atası Aydın Bey’in türbesi Karacasu'ya bağlı Esençay Mahallesi’nde bulunmaktadır. Aydın Bey Türbesi hakkında yüzey çalışması yürüten Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Bülent Nuri Kılavuz ve Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Atatürk İlke ve  İnkılap Tarih Bölümü Öğr. Gör. Doç. Dr. Mutlu Adak ile Aydın Bey Türbesi hakkında konuştuk.

Anadolu'nun güzel toprakları, tarih boyunca pek çok kahramanlık hikayesine sahne olmuştur. Bu hikayelerden biri de Aydınoğulları Beyliği'nin destansı yolculuğudur. Bu beyliğin kurucusu, Aydınoğlu Mehmed Bey'dir. Onun liderliğinde, Anadolu'nun batısında, Ege'nin masmavi sularına uzanan geniş topraklarda bu beylik doğmuştur. Aydın Bey’in beş oğlundan biri olan Mehmet Bey, beyliğine atasının adını vermiştir. 

Aydın coğrafyasındaki Türk izleri

Aydın Bey hakkında pek fazla kaynak olmadığından bahseden Adak, “Aydın Bey hakkındaki en önemli kaynaklardan biri Enverî’nin Düsturnamesi’dir. Aydın Bey, Aydınoğulları Beyliği’nin kurucu atası olarak biliniyor. Ancak bazı kaynaklarda adının cemaat ismi mi yoksa şahıs ismi mi olduğu konusuna belirsizlikler bulunmaktadır. Yapmış olduğumuz çalışma sonucunda, Aydın Bey’in bir şahıs ismi olduğu ve beş oğlu bulunduğunu görüyoruz.” dedi.

Aydın coğrafyasındaki Türk izlerinin ne zaman başladığını, bu toprakların bizlere ne zaman vatan olmaya başladığını, bize vatan olarak bırakanların bıraktığı mirasları ve bu mirasları gelecek nesillere nasıl aktarabileceğimizi sanat tarihi metodolojisi içerisinde bilimsel bir şekilde incelediklerini ifade eden Kılavuz, “Aydın Bey'in, Aydınoğulları Beyliği’nin kurucusu Mehmet Bey'in babası olduğu, evlatları ve bağlı oldukları boyunu koruduğunu, beyliğin bu toprakların vatan haline gelmesinde mücadele ettiklerini görüyoruz. Biz yapmış olduğumuz araştırmalarla fetih dönemini değil, onlardan kalan ama çok hızlı bir şekilde yok olan kültür varlıklarını da teker teker tespit ediyoruz. Bu kültür varlıklarının daha sağlam ve sağlıklı bir şekilde gelecek kuşaklara aktarılması için bir farkındalık oluşturuyoruz.” şeklinde konuştu.

Türkler daima atalarından kalan hatıraları yaşatırlar

Kılavuz, Türkler’in atasına, dinine, geçmişine verdiği değeri vurgulayarak, atalarından kalan hatıraları yaşatmak için mücadele ettiklerini anlatıyor. Onlar sadece bu sözlü edebiyatla değil, aynı zamanda atalarından kalan mezar anıtları ile günümüze kadar gelmesinin önemli olduğunu vurguluyor. Aydın Bey Türbesi'nin varlığının bizim açımızdan ayrıca bir önem taşıdığını dile getiren Kılavuz, “Türk kültürü, Orta Asya'dan Anadolu'ya varıncaya kadar süregelmiş. Bu sırada Türkler, önemli idarecilerin ve büyüklerin mezar anıtlarını yapmışlar böylelikle onları bir bakıma ölümsüzleştirmek istemişlerdir. Yapmış oldukları mezarlar, anlatılarla doludur. Mezarların yeri belli olsun ve çeşitli zamanlarda oraya gidilip törenler yapılabilsin, dualar edilsin ve o kişinin dünya ile bağlantısı devam etsin istemişlerdir. Bu anıtlar, insanların yaşamlarını, kültürlerini ve miraslarını gelecek kuşaklara taşımak adına önemli bir rol oynar.” diyerek sözlerine devam etti.

Boyalı-sini boyalı türbe

Aydın Bey Türbesi'nin bulunduğu Esençay'a dikkat çeken Adak, “Esençay'ın eski adı ‘Boyasın’ olarak geçiyor ve bu türbenin yer aldığı bölgede meşe palamutları göze çarpmaktadır. Bu bölgede palamut ağaçlarının yoğunluğu ve orta çağdaki bu palamutlardan boya, kumaş boyası gibi boyalar üretildiği için, bu bölgeden boya üretiminde kullanılmak üzere palamut yetiştirildiği düşünülmektedir. Bu nedenle buraya Boyali-sini yani boya üretilen yer anlamında bir adın verilmiş olabileceği düşünülmektedir. Eski Türklerde mezar anlamına gelen bu kelime, Boyalı-sini boyalı türbe anlamında ifade etmek için kullanılmış olabilir.” dedi. Adak, “İdil Bulgarlarına dair bölgedeki yerleşim isimleri, şahıs isimleri ve Aydın Bey’in türbesinin bulunduğu yerin adının "Boyar, boyla" gibi unvan ve isimlerden türemiş olma ihtimali, Aydın Bey'in Bulgar Türklerin’den bir bey olabileceği düşüncesini akla getirmektedir.” şeklinde konuşarak sözlerini tamamladı.

Dışarıdan altıgen, içeriden daire

Türbenin mimari formu açısından özel bir öneme sahip olduğunu belirten Kılavuz, “Altıgen planlı yapılar arasında oldukça nadir olan bu türbenin ikonografik özellikleri henüz tam anlamıyla çözümlenmiş değil. Ayrıca, Aydın Bey Türbesi'ni diğerlerinden ayıran önemli bir özelliğin, dışarıdan altıgen, içeriden ise daire şeklinde olmasıdır. Bu yapı, eşsiz bir tasarıma sahip olan nadir örneklerden biridir. Tarih boyunca moloz taş malzemeleri kullanılarak inşa edilen bu yapı, birçok onarım geçirmiştir. Maalesef, mezar taşları özgün özelliklerini kaybetmiştir. Ancak günümüze ulaşan süslemeler, Anadolu'nun Türk geleneklerini bozulmadan nasıl yansıttığı açısından önemli bir kaynak niteliğindedir.” dedi. Türbenin yanında sanduka formunda bir mezar daha bulunmaktadır. Kılavuz, bu mezarın Aydın Bey'in eşine ait olabileceğini düşündüklerini belirtiyor. Türk kültüründe kadınların yöneticilerin yanında yer aldığını, bu türbenin kadın ve erkeklerin birlikte değer gördüğü bir anlam taşıdığını ifade ediyor. Aydın Bey Türbesi’nin hem kadın hem erkek bireylerin hayatlarında paylaştıkları önemli anlamlara işaret ettiğine dikkat çekiyor. 

Mustafa Kemal Atatürk'ün, “Türk çocuğu atalarını tanıdıkça daha büyük işler yapmak için kendinde kuvvet bulacaktır.” ifadesi ile haberimizi sonlandırırken, Prof. Dr. Bülent Nuri Kılavuz ve Öğr. Gör. Doç. Dr. Mutlu Adak’a kendi kültürümüzü ve tarihimizi ortaya çıkararak gelecek nesillerimizin bilinçli bir şekilde yetişmesine önemli bir katkı sundukları için teşekkür ederiz. 

Haber: Emine Kaçar