Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Prematüre Retinopatisi (R.O.P), erken doğan bebeklerde görme sağlığını etkileyen önemli bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Yapılan araştırmalar, bebeklerin hayatlarının ilk aylarında yaşadıkları bu göz rahatsızlığının uzun vadede görme kaybına neden olabileceğini gösteriyor. R.O.P hakkında farkındalığı artırmak ve erken teşhisin önemini vurgulamak için Doç. Dr. Ayşe İpek Akyüz Ünsal ile röportaj gerçekleştirdik.

Prematüre bebeklerin göz sağlığını etkileyen Prematüre Retinopatisi, bebeklerin retinasındaki damarların anormal büyümesine neden olabilir. Prematüre bebeklerde sıkça görülen bu durumun tedavi yöntemleri hakkında önemli bilgileri uzmanıyla görüştük. Doç. Dr. Ayşe İpek Akyüz Ünsal sorularımızı yanıtladı.

Kendinizi tanıtabilir misiniz? 

Ben Doç. Dr. Ayşe İpek Akyüz Ünsal. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Göz Hastalıkları Ana Bilim Dalı'nda görevliyim. Asıl ilgi alanım çocuk ve bebek hastalar ve bunların arasında da en önemlisi prematür retinopatisi dediğimiz hastalıkla ilgileniyorum. 10 yıldır Aydın Adnan Menderes Üniversitesi'nde bu bebeklere bakıyorum. Aynı zamanda bebeklerde, çocuklarda daha sık görülen ve tedaviye ihtiyacı olan şaşılık ve görme tembelliğiyle ilgili konularla da ilgileniyorum.

Prematüre retinopatisi nedir ve hangi bebeklerde görülme olasılığı daha yüksektir?

Prematür retinopatisi, kısa adı İngilizce Retinopathy of Prematurity kelimelerinin kısaltılması olan R.O.P. Günümüzde erken doğumların artmasıyla ve yoğun bakım ünitesinin gelişmesiyle ülkemizde de artış göstermiştir. R.O.P genellikle doğumda 36. gebelik haftasından önce veya doğumda bin 500 gramdan düşük ağırlığa sahip bebekleri etkileyen bir hastalık. R.O.P'un görülme sıklığı ve şiddeti ülkelerin gelişmişlik oranlarına göre değişiyor. Neonatal bakımın ilerlemesi, yani yeni doğan yoğun bakım ünitelerinin iyi hale gelmesi, gelişmesi, doğumda gebelik yaşı ve oksijen tedavi protokolleri gibi faktörlerden etkilenen bir hastalıktır. Kliniğimizin de içinde olduğu 69 merkezde yapılan çalışmada Türkiye'de 32 hafta altında ve bin 500 gramın altında doğmuş bebeklerde bu hastalığın görülme oranı yüzde 27'dir. Bu bebekler içerisinde de yüzde 6.7 oranıyla tedavi gerektiren hastaları oluşturuyor. Bizim kliniğimiz için de yaklaşık yüzde 30 ve yüzde 6 gibi bir oran verebilirim. Bu iyi bir oran çünkü Avrupa'da da benzer oranlar söz konusu. Bu da bizim yenidoğan yoğun bakım ünitelerimizin ne kadar gelişmiş ve iyi durumda olduğunu gösteriyor.

Prematüre retinopatisinin belirtileri nelerdir ve erken teşhisin önemi nedir?

Erken doğan bebekler göz damarları yeterince gelişmeden dünyaya geliyorlar. Yani, bazı bebekler doğduklarında normalden eksik damarlarla doğabilirler. Özellikle yoğun bakımda veya uzun süre oksijen almak zorunda kalan bebeklerde, anne karnındaki gibi düzgün damar gelişimi sağlanamıyor. Hatta bunlar kanamaya meyilli anormal damarların gelişimine ve beslenebilen ve beslenemeyen sinir tabakaları arasında da tıpkı şeker hastalarının ayaklarındakine benzer bir gangren hattı oluşmasına neden oluyor. Zamanla damarlar gelişiyor ama normal formatta gelişmiyor, anormal şekilde gelişiyor. Gangren hattı da giderek ilerleyip kabarıyor ve gözün içine tıpkı bir duvar kağıdı gibi döşeyen sinir tabakasının yerinden ayrılmasına neden oluyor. Biz buna tıp dilinde retina dekolmanı diyoruz.

Muayene nasıl yapılır?

Muayene sırasında göze blepharostat dediğimiz bir alet takıyoruz ve bir çubuk benzeri aletle gözün her iki tarafından hem dış hem buruna yakın olan kısımlarından ittirerek, gözün iç kısmındaki damarları görmeye çalışıyoruz. Dışarıdan bakıldığında oldukça zor bir muayene gibi görünse de ne yazık ki hala tüm dünyada en doğru muayene şekli budur. Muayeneden sonra hafif bir kısırlık ve kanlanma olması normaldir ve genellikle kendi kendine geçer. Ailelerin endişelenmemesi gerektiğini belirtmek önemlidir. Bebeklerin bu muayeneleri yaptırmaları son derece önemlidir. Çünkü bu hastalık başka türlü fark edilemez ve körlükle sonuçlanabilir. Körlük geliştiğinde, açı kapanması, göz tansiyonu sorunu olan glokom, göz bebeklerinde beyazlık ve sürekli ağlayan bebekler gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Dolayısıyla ailelerin bu konuda dikkatli olmaları gerekmektedir. Bebekler eğer şikayetle gelirlerse, göz bebeğinin ortasında beyazlık, sürekli ağlayan ve gözleri büyümüş bir şekilde geldiklerinde iş işten çoktan geçmiş olabilir. Bu aşamadan sonra yapılacak cerrahi müdahaleler genellikle gözü yerinde tutmaya, ağrıyı gidermeye ve göz tansiyonunu düşürmeye yönelik olmaktadır. Bu nedenle erken teşhis ve tedavinin önemi büyüktür. Düzenli olarak uzman bir oftalmolog tarafından muayene edilmesi gereklidir. Maalesef erken teşhise yönlendirebilecek belirtiler genellikle yoktur.

Prematüre retinopatisinin tedavi seçenekleri nelerdir ve başarı oranları hakkında bilgi verebilir misiniz?

R.O.P tedavisinde günümüzde gazel tedavisi ve anti-VEGF gibi damarsal büyümeyi etkileyen iğneler kullanılabilmektedir. Tedavi seçimi hastalığın şiddetine ve konumuna bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Başarı oranları genellikle R.O.P'un evresine ve müdahale zamanına bağlı olarak değişmektedir. Erken müdahale genellikle görme kaybını önlemede daha etkili olabilmektedir.

Prematüre retinopatisinin ilerlemesini engellemek için alınabilecek önlemler nelerdir?

R.O.P'un ilerlemesini engellemek için kan oksijen seviyelerinin düşük tutulması önemlidir. Yoğun bakımdaki uzmanlara göre, yüksek oksijen seviyelerine maruz kalma risk faktörlerinden biridir. Neonatal bakımda prensiplere uygun davranılması gerektiği belirtilmiştir. Bu nedenle, çocuk doktorlarının yanı sıra bu alanda uzmanlaşmış yenidoğan uzmanlarına da ihtiyaç duyulmaktadır. Yenidoğan uzmanının olmadığı yoğun bakım ünitelerinde sadece çocuk hastalıkları uzmanları ile çalışmak bazen zor olabilir. Oksijen doygunluk seviyelerinin yakından takip edilmesi ve oksijen tedavi protokollerine uyulması R.O.P gelişme riskini azaltmada önemlidir. Prematür doğumların engellenmesi de büyük önem taşır çünkü erken doğumlar R.O.P riskini artırabilir. Kadın hastalıkları ve doğum uzmanlarının da erken doğumları engellemek için önemli bir rolü vardır. 

Bu alanda yapılan çalışmalar hakkında bilgi verebilir misiniz?

Anne sütü alan bebeklerde R.O.P oranlarının daha düşük olduğu tespit edilmiş. Hatta bizim yaptığımız çalışmaya göre, anne sütü alım süresi ne kadar uzun olursa R.O.P hastalık gelişme riski de o kadar düşük oluyor. Ağır vaka gelişimi de o kadar azalıyor. Özellikle Omega-3 alan ve Omega-3'ten de zengin besinlerle beslenen annelerin bebeklerinde R.O.P daha az görülüyor ve daha düşük evrelerde kalıyor. Tedaviye ihtiyaç duyulmadan kendi kendine gerileyebilmekte. R.O.P ile ilgili önemli bir ayrıntı da, neyse ki bu hastalık büyük bir çoğunlukla kendi kendine gerileyebiliyor ama tabii ki bunun tespit edilmesi çok önemli.

Prematüre retinopatisi konusunda ailelere önerileriniz nelerdir?

R.O.P risk altındaki bebeklerin aileleri tüm planlanmış göz muayenelerine mutlaka gelmeliler. İlk randevuyu hastalar alıyorlar. Sonrakilere biz kendimiz randevu veriyoruz ve gelmelerini sağlıyoruz. Neonatal bakım ünitesindeki tıbbi tavsiyelere uymaları çok kıymetli. Ailelere düşen bir başka önemli şey de anne sütüne önem vermeleri. Anne sütünün içinde bulunan insülin benzeri büyüme faktörü, anne karnındaki son üç ayda yeteri kadar alınamıyor. Çünkü bu bebek erken doğuyor, anne karnında alması gereken bu maddeyi alamıyor ve damar gelişiminin durmasına neden oluyor. Oysa ki bebek doğduktan hemen sonra anne sütü almaya başlar ve olabildiğince anne sütü alım süresini uzatabilirsek o zaman bu hormon anne sütünden bebeğe geçiyor. Dolayısıyla bebeğin damar gelişimi de tam olarak anne karnındaki gibi olmasa da anne sütü almayan bebeklere göre çok daha iyi durumda olmaktadır. Yani anne sütünü öneriyoruz, kontrollerine düzgün gelmelerini istiyoruz ve Neonatal Bakım Ünitesindeki yeni doğan doktorlarının söylediklerine harfiyen uymalarını istiyoruz.

Gelecekte prematüre retinopatisi tedavisi ve önlenmesi konusunda neler bekleniyor?

R.O.P tedavisi ve önlenmesine yönelik birçok çalışma yapılmakta. İlaç denemeleri ve bizim de üzerinde çalıştığımız bazı projeler var. Mesela, bebeklerin gözlerini bu şekilde muayene eden göz hekimlerinin her yerde bulunmaması gerçekten sorun olabiliyor. Bu yüzden tespit edilmesi kolay cihazlar geliştirmek önemli. Bazı yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde sizin de fotoğraflarını çektiğiniz cihazlara benzer cihazlarla teknisyen veyahut da hemşirelerin bebeklerin göz bebeklerini büyüterek alacakları fotoğrafları yapay zeka yoluyla analiz ederek tedavi gerektiren bebeklerin zamanında bize gönderilmesi için bir yapay zekâ  çalışmamız oldu. Hatta buna yönelik bir de bebeklerin aileleri, anne babaların dışında tabii ki çocuk doktorlarının ve göz hekimlerinin de içinde olduğu bir mobil aplikasyonla geliştirdik. Bu mobil aplikasyon sayesinde, tabii bunlar KVKK (Kişisel Verileri Koruma Kanunu) ile ilgili çeşitli onaylar alındıktan sonra hayata geçirilebilecek şeyler. Olabildiğince bu mobil aplikasyonu kullanarak hiç muayene olmayan, muayenesine gelmeyen aileleri sesli bildirimlerle uyarmak, muayene tarihini vermek, randevu almadaki zorlukları aşmak ve çocuk doktorlarıyla, göz hekimleri ve aileler arasındaki iletişimi sağlamak için böyle bir mobil aplikasyon geliştirdik. Bu ve buna benzer çeşitli uygulamalarda tüm dünyada yapılmaya başlandı ama burada asıl istenen şey göz hekiminin olmadığı yerlerde yapay zekâ destekli teşhis koyup sadece tedavi gerektiren bebeklerin iş yükünü azaltmak anlamında da göz hekimlerine yönlendirilmesini kolaylaştırmak. Bu şekilde gelecekle ilgili beklentiler de var. 

Farkındalığı arttırmak için neler yapılabilir ?

Toplumda R.O.P farkındalığını arttırmak aile hekimleri, çocuk ve kadın hastalıkları ve doğum uzmanlarını, göz hekimlerini, premature bebeklerin ebeveynlerini ve genel halkı hedefleyen eğitim programları sosyal medya ve basın aracılığıyla sağlanabilir. Biz de bu kapsamda aslında İl Sağlık Müdürlüğü'nden Dr. Muazzez Meydan'ın organizasyonu ile Söke, Nazilli ve Aydın Hastanelerinde R.O.P ve Çocuk Göz Sağlığı ile ilgili bilgilendirme toplantıları düzenledik. Bunlar basında yer aldı. Bir de birkaç yıl önce İl Sağlık Müdürü tarafından tarafıma yaklaşık 10 yıldır R.O.P bebeklerini takip ve tedavi etmem dolayısıyla bir teşekkür belgesi iletildi. Bu tür haberler bu hastalığın farkındalığını toplumda arttıracak ve bebeğini muayeneye getirmeyen insan sayısının azalmasına neden olacak diye düşünüyorum.

Son olarak eklemek istediğiniz bir şey var mı?

10 yıldır bu işi yapan birisi olarak üç tane de kör olarak tarafıma refer edilen bebekler olması nedeniyle bu hastalığın düşündüğümüzden çok daha önemli olduğunu vurgulamak istiyorum. Bebeklerin prematürelerin özellikle çocuk doktorlarının önerdiği bebeklerin mutlak suretle bu konuda uzman bir göz hekimine getirilmesi çok önemli. Ayrıca hep cihazlarla da bağlantılı bu işler. Devletin ve ilgili kişilerin bu hastalıkla ilgili bize destek sağlaması, farkındalığı artırmaya yönelik konularda bize yardımcı olmaları ve teknolojik gelişmeleri takip edebilmemiz için maddi destek almamız, bizim için çok iyi olur.

Bu değerli bilgiler için Doç. Dr. Ayşe İpek Akyüz Ünsal’a teşekkür ederiz.

Haber: Berivan Karatekin

Fotoğraf: Berna Turan