Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Şahmeran, Türk mitolojisinde başı insan, gövdesi yılan şeklinde efsanevi bir yaratıktır. Şahmeran ismiyle bilinen bu kraliçe, yılanların şahı olarak kabul edilir. Dr. Öğr. Üyesi Kemal Ramazan Haykıran ile gerçekleştirdiğimiz röportajda, günümüzde de etkilerini gördüğümüz bu ilginç efsane hakkında daha fazla bilgi edindik.

Şahmeran Maran olarak bilinen bir yaratıktır. Doğaüstü varlığın belden aşağısı yılan şeklinde, üst kısmı ise insansı bir formdadır. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Dr. Öğr. Üyesi Kemal Ramazan Haykıran, Şahmeran efsanesi hakkında bizlere bilgi verdi.

Kemal Ramazan Haykıran kimdir, kendinizi kısaca tanıtabilir misiniz?

1979 yılında İzmir’de doğdum. İlkokulu ve ortaokulu İzmir’de tamamladım. Üniversite eğitimime Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünde başladım ve 2002'de mezun oldum. Yüksek lisansımı Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı'nda (Orta Çağ Tarihi) tamamladım ve doktoramı da aynı alanda 2015 yılında bitirdim. Şu anda Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünde çalışıyorum ve İslam Tarihi, Türk Kültür Tarihi, Selçuklu Tarihi, Düşünce Tarihi ve Türk İslam Devletleri Tarihi gibi dersler vermeye devam ediyorum. 

Şahmeran efsanesi hangi coğrafyaya aittir?

Bu efsanenin coğrafyasını net bir şekilde söyleme imkanına sahip değiliz ama bizim kültürümüzde yaygın olarak Adana ve Tarsus ilçesinde geçtiğine dair inanışlar var. Şu anda da "Yılanlı Tepe" veya "Yılanlı Kale" olarak anılan yerdeki mağaranın, olayın geçtiği yer olduğuna inanılıyor. Bölgenin gerçekten çok yılanlı bir yer olması da bu inancı destekliyor. En nihayetinde efsane olduğunu da belirtmek gerekir. 

Şahmeran efsanesi nedir? Bu efsane hakkında bilgi verebilir misiniz?

Efsaneye göre Cemşab adında bir oğlan var. Ailesini geçindiren ve ailesine yardımcı olan bu çocuk, birkaç arkadaşıyla odun toplamaya çıkar. Yolda bal dolu bir kuyu görürler ve o zamanlar balın ciddi bir zenginlik kaynağı olduğu düşünülür. Arkadaşları, balı ele geçirmek için halatı keserler. Cemşab cesur olduğu için kuyuya iner ve balı yukarı çeker ancak bal bittikten sonra arkadaşları ona ihanet eder. Balı alıp kaçarlar ve Cemşab kuyunun içinde mahsur kalır. Günlerce orada kalan Cemşab, sonunda kuyuda sızan bir ışığı görür ve orayı kazıp geçmeye çalışırken bambaşka bir dünya ile karşılaşır. Suların aktığı yemyeşil bir cennet ortamına düşer ve şaşkınlık içinde orada dolaşmaya başlar. Bu sırada daha büyük bir şaşkınlık yaşar çünkü yılanları ve yarı yılan yarı insan olan yaratıkları görür. 

Cemşab, Şahmeran'ın güvenini kazanır ve bir süre orada kalır. Sonra yaşamına dönmek ister fakat Şahmeran gitmesini istemez ancak güveni sayesinde Şahmeran ona izin verir. Cemşab gördüklerini kimseye söylemeyeceğine söz verir ve uzun süre bu sırrı saklar. Bir gün vezir ve padişah hastalanır ve hekimler Şahmeran'ın etini yemesi gerektiğini söyler. Vezir, Cemşab’a baskı yapar ve işkence eder. Dayanamayan Cemşab, sırrı söylemek zorunda kalır. Vezir, askerlerle birlikte Şahmeran'ı kuyudan çıkarır ve öldürür. Şahmeran, Cemşab’ın bu halini görünce çok üzülür ve Şahmeran’ın öldürülüp suyundan içecek yapılacağını söyler. Özellikle ilk suyu onun değil vezirin içmesi gerektiğini söyler. İlk suyu vezir içer ve ölür. Sonra Cemşab içer, bir şey olmaz. Eti de padişah yer ve iyileşir. Padişah, Cemşab’ı vezir yapar. Günümüzde efsane hala devam ediyor. Diğer Maranlar yani yılanlar, Şahmeran'ın öldüğünü öğrendiklerinde Tarsus'u işgal edeceklerine inanılıyor. 

Şahmeran efsanesinin günümüzdeki yansımaları ve etkileri nelerdir?

Tarsus halkı hala bu efsaneyi hatırlar. Yakın tarihte insanların orada Şahmeran'ı gördüklerini anlattıkları hikayeler de var. En son 2012 yılında Ceyhan Nehri kıyısında pamuk işçiliği yapan köylülerin Şahmeran'ı görüp bayıldığı ve sonra uyandıklarında arkası yılan olan bir kadının nehrin karşısına geçtiğini söylerler. Anadolu'da yılan motifli halı tabloları oldukça yaygındır. Buna göre, eğer bir evde yılanlar görülürse Şahmeran'ı tanıyıp zarar vermezler. 

Sağlık Bakanlığı ambleminde bulunan yılan motifinin Şahmeran efsanesiyle bir alakası var mı?

Evet var. Yılanlar mitolojide eleştiren bir yanı olan ve tiksinilen hayvanlar olarak bilinir ancak iyilikle ilişkilendirilir. Yılan, Sağlık Bakanlığının amblemi gibi iyileştirici bir sembol olarak kabul edilir. Zehirleyici özelliklerinden çok, yaşam bulucu ve sağlığa kavuşturucu özellikleri vurgulanır. Şahmeran efsanesi de buna atıfta bulunur. Sağlık Bakanlığı amblemi, Şahmeran efsanesinden etkilenerek tasarlanmıştır.

Bu efsanenin tarihi hakkında başka ilginç hikayeler var mı? 

Fatih devrinde İtalya'dan elçiler geliyordu ve Yerebatan Sarnıcı'nın altında bildiğimiz mücevher ve altından oluşan bir hazine değil, farklı bir hazine olduğu söyleniyordu. Sarnıcın içinde ters dönmüş bir Medusa heykeli bulunması da o dönemle ilişkilendirilen önemli bir kanıt olarak kabul ediliyor. 19. yüzyılda Abdülhamit zamanında bir deprem oldu ve Yerebatan Sarnıcı da etkilendi. Bir ekip kurularak sarnıcın incelenmesi için çalışmalar yapıldı ve yıllar önce Fatih'e anlatılan bir lahit kırık şekilde bulundu ancak sonrası hakkında çok fazla kayıt bulunmuyor ve devamı bir şehir efsanesine dönüşmüş durumda. Lahitin içinde yarı yılan yarı insan şeklinde mumyalanmış bir yaratığın olduğu söyleniyor. Tahminimize göre bu lahit Birinci Dünya Savaşı'nda işgalci güçler tarafından kaçırıldı ve şu anda ülkemizde değil. İçinde ne olduğu hala bir muamma.

Röportaj için Dr. Öğr. Üyesi Kemal Ramazan Haykıran’a teşekkür ederiz. 

Haber: Berivan Karatekin