Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Mursallı: Musa ve Ali adında iki çoban kardeşin yerleşmesi ile oluşmuş ve bunların adından esinlenerek Musaali adını almıştır. 18. Yüzyılda azınlıklara tanınan özel haklar ile bu yerleşim yerine Rum aileleri yerleşmiş ve bu köyün adını Mursali olarak değiştirmişlerdir. 

Bundan 100 yıl önce, 30 Ocak 1923 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ile Yunan Hükümeti arasında Türkiye’de yerleşik Rum- Ortodokslar ile Yunanistan’da ki yerleşik Müslümanların zorunlu göçünü öngören Nüfus Mübadelesi Sözleşmesi imzalandı. Bu sözleşme ile Cumhuriyetin ilanından sonra 1924 yılında Aydın’ın Germencik ilçesine bağlı Mursallı köyündeki Yunanlar ile Selanik’te ki Türkler yer değiştirdi. Selanik’ten ikinci kafile ile gelen mübadiller (başkasının yerine getirilmiş, göçe tabi tutulan kişiler) Mursallı’ya yerleştirilmişlerdir. Cumhuriyet Tarihçisi Dr. Öğr. Üyesi Günver Güneş, köy sakinleri Zeynep Kuzu, Hidayet Gönül, Seyfi Gönül, mahalle muhtarı Ali Demir ve öğretmen Fikret Özer ile Mursallı hakkında röportaj gerçekleştirdik. 

Bir tarihçi gözünden Mursallı

Aydın Adnan Menderes Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilim Dalı Dr. Öğr. Üyesi Günver Güneş Mursallı’nın Rumların yaşadığı dönemdeki tarihini, ‘‘Mursallı’yı çevre köylerden, tarihi anlamda ayıran önemli özelliği, burada Rumlar’ın, özellikle zengin Rumlar’ın yaşamış olmalarıydı. Buradaki Rumlar Mursallı’yı bir ticaret merkezi haline getirmişlerdir. Pazar kurulmasını sağlamış, çevre köylerden gelenlerle bu pazarda alışverişler yapılmıştır. Mursallı’da şu an ayakta duran evlere veya tadilattan geçirilmiş evlere baktığımızda, yapılan evlerin aynı zamanda bir ticarethane mantığıyla inşa edildiklerini görmekteyiz. Mursallı’da bir kilisenin varlığı burada yaşayan halkın gayrimüslim olduğunun kanıtıdır. Kurtuluş Savaşı öncesindeki Mursallı’nın durumu hakkında ‘‘Sökeli Cafer Efe’’ adlı eserde bölgede yaşananları anlamamız için bize yardımcı olmaktadır.’’ şeklinde aktardı.

Mursallı’ya ilk yerleşim 

Köyün, mübadele sonrası tarihçesini ise Mursallı’nın köy sakini 87 yaşındaki Zeynep Kuzu, “Rumların Türklere eziyet etmesi sebebi ile 30 Ocak 1923 tarihinde Lozan şehrinde imzalanan Nüfus Mübadelesi Sözleşmesi ile Selanik’te bulunan Türkler 1924 yılında Atatürk’ün isteği üzerine ikinci kafile olarak Gülcemal Vapuru ile 3 gün süren yolculuk sonunda İzmir’e getirildiler. Vapurdan iner inmez ilaçlı suyla herkesi yıkadıktan sonra İzmir’den atlar ve öküz arabalarıyla Aydın’a getirildiler. Köy halkını ilk geldikleri zaman Kuşadası’na yerleştirmeye çalışmışlar fakat ikinci kafile ile gelen mübadillerin söyledikleri şey ‘Kuşadası'nda hiçbir iş yapamayız, buralar sazlık yerler biz Selanik’te çiftçilik ve tarım işi ile uğraştık.’ şeklinde olduğu için çiftçilik ve tarım işi ile uğraşabilecekleri Mursallı’ya yerleştirildiler. Bu köyde yaşayan Rumlar ise Yunanistan’a gönderilmişlerdir. Köye ilk geldiğimiz zaman devlet tarafından nüfus başına 2.5 dönümlük arsa verildi. Halkın birçoğu İzmir’e göç etti kalanlar çiftçilik ve tarım yaparak geçimlerini sağlamaktadırlar.’’ ifadeleriyle bizlere açıkladı.

Atatürk’ün Mursallı’ya gelişi    

Cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün Mursallı’ya gelişini köy sakini Seyfi Gönül, “Mustafa Kemal Atatürk 1937 yılında Ege manevraların uygulanışı sırasında Mursallı’ya gelerek Albay İsmail Hakkı Tekçe komutasındaki muhafız alayını denetlemiştir ve bu denetlemeyi Tarassut Tepesi’ne çıkarak yapmıştır. Aynı zamanda köye geldiğinde Adem Bozok’un kahvehanesine gittiği ve kahve içtiği, kendisini tanıyan olup olmadığı sorduğu da rivayet edilmektedir. Tabii ki Paşa’yı tanıyan çıkmamıştır ve Atatürk kendini tanıttığında Adem Bozok sevinç ve heyecan ile bir kahve daha ikram etmiştir. Atatürk, Ege manevraları dolayısıyla Mursallı’ya bir madalya vermiştir ve bu madalya muhtarlıkta muhafaza edilmektedir.’’ sözleriyle anlattı.

 Baş Melek Kilisesi (Taxiarchis) ve Kanlıbahçe (Koçkuyusu)

Mursallı’da ki en dikkat çekici yapı Taxiarchis Kilisesi hakkındaki bilgileri mahalle muhtarı Ali Demir, “Kelime anlamı ‘Baş Melek’ olan Taxiarchis Kilisesin’de bulunan önemli bir ikonanın adıdır. 1857 yılında Rum-Ortodokslar tarafından yapıldığı tahmin edilen Baş Melek Kilisesi birçok alanda köyümüze hizmet etti. Yeri geldiğinde cami, sinema salonu, düğün salonu ve incir mağazası olarak kullanıldı. Türkiye’de Yunanca bilen üçüncü yerleşim yeri olan Mursallı’da ki beşinci mübadele müzesi Baş Melek Kilisesi’dir.’’ diye ifade etti. 

Mursallı’yı derinden etkileyen Kanlıbahçe katliamı hakkındaki bilgileri, Mursallı’da doğup büyüyen, Aydın Lisesi’nde 26 yıl öğretmenlik yapan emekli öğretmen Fikret Özer, ‘‘Sabahattin Burhan’ın Sökeli Cafer Efe eserinde Kanlıbahçe Şehitlik Anıt’ında yaşanılan toplu katliamdan bahsedilmiştir. Ayrıca 1919 yılında yaşanan bu acı olaya şahitlik eden 3 kişi olaydan yaralı olarak kurtulup yaşanılan felaketi hatırladıkları kadarıyla insanlara anlatmışlardır. Anlatılanlara göre Yunan Ordusu, Büyük Taarruz’da aldığı yenilgi sonucunda İzmir’e doğru kaçarken çekildikleri bölgeleri yakıp yıkmış ve silahsız insanları öldürmüşlerdir. Bu durum karşısında yöre halkı arasından kaçabilenler Alangüllü Dağı’ndaki Türk Kuvvetleri’nin yanına sığınmışlardır. Düşman güçleri o zamanki karakolların çevresinde yakaladıkları çoğu çocuk, kadın ve ihtiyarlardan oluşan 94 kişiyi toplarlar. Bu toplanan kişiler önce duvar önüne dizilip yaylım ateşiyle taranır, sağ kalanlar ise karakol önünde yer alan kuyuya canlı canlı atılırlar. Kuyudan çıkmamaları için de vurularak şehit edilen vatandaşlar üzerlerine atılır. Bu olaydan sonra ‘‘Koçkuyusu’’ adı ile anılan bu mevki ‘‘Kanlıbahçe’’ olarak adlandırılmıştır. Şehit edilen vatandaşlarımıza ait 55 isim yörede yaşadığından tespit edilmiş olup geri kalan 39 şehidimizin civar illerden gelen tarım işçileri olduğundan isimleri tespit edilememiştir.’’ şeklinde aktardı.

Mursallı’ya Selanik’ten getirilen kültürler 

Selanik’te bırakılan yaşam ve buraya gelip yeni düzen kurmaya çalışanların hayatlarının hiç kolay olmadığını söyleyen köy sakini Hidayet Gönül, kültürel özelliklerle ilgili olarak, ‘‘Selanik’e özgü alivra, fasulye çorbası, pilirop, tatlı börekleri, gizlimeza böreği, soğan köftesi, istifno yemeği gibi birçok çeşit yemekler var ve bunun yanında Giritlilerin yaptığı ot yemekleri, şevketi bostan, arapsaçı, lapata, girit ciğeri gibi birçok yemek kültürümüz bulunmaktadır ve bunları hala yapmaktayız. Mursallı’ya gelirken atalarımız yanlarında Selanik’ten kendi ürettikleri mayayı getirmişler ve günümüzde hala kullanmaktayız. Bize ait düğün kültürü var o da bir hafta sürer.  Pazar günü damat evinin çatısına bayrak dikilir daha sonra pazartesi, salı ve çarşamba günleri sarma yapılır, perşembe günü ise damat evinden kız evine çeyiz getirilir ve kız tarafından coşku ile grup halinde karşılama yapılır ardından cuma günü coşkulu bir şekilde kına gecesi yapılır ardından cumartesi günü yemek eşliğinde düğün yapılır ve gelin götürülür.’’ diyerek bilgi verdi. 

Mursallı hakkında bizlere bu değerli bilgileri veren Dr. Öğr. Üyesi Günver Güneş’e, köy sakinlerinden Zeynep Kuzu, Hidayet Gönül, Seyfi Gönül’e, emekli öğretmen Fikret Özer ve mahalle muhtarı Ali Demir’e  sonsuz teşekkür ederiz. 

Haber: Şehriban Deniz