Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Ege Bölgesi, tarihsel olarak zengin kültürel mirasın izlerini taşıyan, aynı zamanda büyük toplumsal dönüşümlere sahne olmuş kadim bir coğrafyadır. Özellikle 1924 Mübadelesi sonrası boşaltılan eski Rum köyleri, bugün bu dönüşümün en çarpıcı, hatta zıt örneklerini sunmaktadır. Aydın-İzmir hattında yer alan Doğanbey ve Sazak köyleri de benzer bir mübadele geçmişine sahip olmalarına rağmen, aradan geçen yaklaşık yüz yılda tamamen zıt kaderler yaşamıştır. Biri, sosyal medyanın popüler turizm destinasyonlarından birine dönüşerek ekonomik canlılık kazanırken; diğeri büyük ölçüde terk edilmiş ve unutulmuş bir miras olarak kalmıştır.

Aydın Adnan Menderes Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dr. Öğr. Üyesi Ali Erdem Akgül’ün sosyolojik analizleri ile Doğanbey’in yerel işletmecilerinden Hatice Olcay, Meryem Kayalı ve Ayşe Durukan’dan alınan detaylı bilgiler, bu iki köy arasındaki dramatik farkın arkasındaki sosyolojik, coğrafi ve ekonomik faktörleri ortaya koymaktadır. 

Bilimsel bakış açısıyla farklılığın anatomisi

Dr. Öğr. Üyesi Ali Erdem Akgül, sosyolojik perspektifle bu farklılaşmanın nedenini incelerken temel belirleyici faktörlerin stratejik konum ve erken dönem beşeri yatırım olduğunun altını çiziyor. Akgül'e göre, mübadele sonrası boşaltılan bu köylerin yeniden canlanmasındaki en kritik nokta, çevresel dinamiklere olan yakınlıklarıdır. Dr. Akgül, Doğanbey’i Sazak’tan ayıran en büyük avantajın, etrafındaki büyük turizm merkezlerine olan yakınlığı olduğunu belirtiyor. Sosyolog, "Doğanbey’i şu kurtarmış: Karina’ya olan yakınlığının yanında Söke gibi çok büyük bir ilçe olması. Yanı başında Kuşadası ve Didim olması." diyerek bu çevrenin Doğanbey’i cazibe merkezleri arasında doğal bir "uğrak noktası" ve potansiyel yatırım alanı haline getirdiğini ifade ediyor. Öte yandan Sazak Köyü'nün bulunduğu Karaburun hattının, Çeşme veya Alaçatı gibi yüksek "marka" değeri taşımadığı için Sazak'ın da yerel ve izole kalmasının kaçınılmaz olduğunu ekliyor. Ayrıca Doğanbey’in Dilek Yarımadası’na yakın bir antik kentin yanı başında bulunması da köyün kültürel ve doğal turizm açısından tanınırlığı için büyük bir avantaj sağlamıştır. Akgül, Sazak'a yatırım çekilmesindeki en büyük zorluğun, bölgenin ulaşım açısından ana akslardan uzakta ve izole kalmasından kaynaklandığını, bu durumun girişimcileri caydırdığını ifade etmektedir.

Mübadele ve kültürel adaptasyon süreci

Mübadele, her iki köyde de Rum nüfusunun yerini Yunanistan’dan gelen Türkmen nüfusuna bırakmasıyla sonuçlanmıştır. Dr. Akgül, bu adaptasyon sürecinin görece başarılı olmasının ardında yatan nedeni sosyolojik bir perspektifle açıklıyor: Benzer iklim ve tarım koşulları nedeniyle gelen nüfusun tarımsal bilgisini yeni yerlerinde uygulaması, kültürel kopuşun etkisini azaltmıştır. Doğanbey’in yerel işletmecisi Hatice Olcay’ın anlattıkları, köyün ekonomik kimliğindeki bu büyük değişimi somut hale getiriyor. Olcay, mübadele öncesi Rumların dağlarda yoğun şekilde üzüm yetiştiriciliği ve şarap üretimi yaptığını aktarıyor. Gelen Türkmenlerin ise üzüm ve şaraptan anlamamaları üzerine, bölgedeki potansiyel tarım ürünleri olan zeytincilik ve pamuk gibi ürünlere yöneldiğini belirtiyor.

Doğanbey’in popülerleşmesi: Gösteri Toplumu ve Dijital Markalaşma

Doğanbey'in Sazak'tan ayrıldığı asıl nokta, son 10-15 yıldaki hızlı turistik ve dijital popülerleşme sürecidir. Dr. Akgül, bu durumu çağımızın sosyolojik olgusu olan "Gösteri Toplumu" kavramıyla açıklayarak insanların artık bir yerlere sırf deneyimlemekten öte, göstermek ve paylaşmak motivasyonuyla gittiğini belirtiyor. "Doğanbey resim çektirmek için şık bir yer ve marka da oldu diyebiliriz." diyen sosyolog, köyün fotoğraf çekmeye elverişli estetik yapısının, sosyal medyada viral olmasını hızlandırdığını ve köyün kaderini değiştirdiğini vurguluyor. Meryem Kayalı’nın da teyit ettiği gibi pandemi sonrası artan çekimler ve paylaşımlar, Doğanbey'i adeta bir "fotoğraf platosu" ve turizm markası haline getirerek ziyaretçi akınını başlatmıştır. Bu hızlı dönüşüm, köyün çevresel faktörlerinin yanı sıra estetik görünümüne yapılan erken dönem beşeri yatırımların ne kadar kritik olduğunu göstermektedir.

Çevresel koruma ve sürdürülebilirlik

Doğanbey'in popülerleşirken kimliğini kaybetmemesinin ardında yatan önemli bir denge unsuru, çevresel koruma baskısıdır. Hatice Olcay'ın aktardığı üzere, köyün Dilek Yarımadası Milli Parkları ile iç içe olması, yapılaşmanın belirli katı kurallar çerçevesinde ilerlemesini sağlamıştır. Bu durum, keyfi ve çarpık yapılaşmayı engelleyerek köyün özgün mimarisinin ve dokusunun korunmasına yardımcı olmuştur. Yerel halkın temel görüşü, turizme rağmen Doğanbey'i cazip kılan özelliklerin hala sakinlik ve doğallık olduğu yönündedir. Ayşe Durukan, ev alanların dahi kafa dinlemek için geldiğini belirtirken köyün turizme açılmasına rağmen bir sığınak işlevini korumaya çalıştığını ifade ediyor.

Turizmin iki yönlü etkisi ve kültürel dönüşüm

Dr. Akgül, turistik olmanın bir yerin kimliğini "muhakkak dönüştüreceğini" belirterek Doğanbey'in de bu dönüşümden muaf olmadığını dile getiriyor. Aşırı ziyaret, Alaçatı örneğinde görüldüğü gibi, köyün eski örf ve adetlerini yitirerek adeta bir "kasabaya" dönüşmesine yol açabilir. Sazak gibi yerlerin terk edilmiş kalması ise Akgül’e göre "kültürel çeşitliliğin kaybı"dır. Doğanbey'in aksine Sazak’ta, yerel halktan ya da dışarıdan gelen "beşeri faktör" eksik kalmış; bu da köyün atıl kalmasına neden olmuştur. Esnaf Meryem Kayalı, bir köyün canlanmasının temelinde, ilk dönemde yatırım yapacak birkaç girişimcinin öncülüğünün şart olduğunu vurgulamaktadır.

Köyü ayakta tutan güç: İnsan faktörü

Dr. Ali Erdem Akgül, röportaj serisinin en temel sosyolojik çıkarımını sunarak bir yerleşimi yaşatan asıl unsurun insanlar olduğunu ifade ediyor. Mekân ve tarihsel hafıza ne kadar güçlü olursa olsun, insan yokluğunda bunların anlamsızlaştığını belirtiyor. Akgül, Doğanbey'in başarısının, hem yaşayan yerel halkın hem de ziyaretçilerin yarattığı sürekli ilgi ve bakım döngüsü olduğunu vurguluyor. Sazak hakkındaki gözlemleri de, bu döngü kurulamadığı için köyün boş ve köhne kaldığını göstermektedir. Doğanbey ve Sazak köylerinin zıt kaderleri, Türkiye’nin tarihsel mirasının sadece coğrafya ya da tarihten ibaret olmadığını, aynı zamanda ekonomik yatırım, girişimci ruh ve çağın sosyolojik dinamikleri tarafından şekillendirildiğini göstermektedir. Doğanbey, konumu ve sosyal medyanın gücüyle eski bir Rum köyünden popüler bir marka haline gelirken; Sazak, bu dışsal faktörlerden yoksun kalmıştır. Dr. Akgül'ün genç araştırmacılara yaptığı çağrı, bu alanlarda daha fazla bilimsel çalışma yapılması gerekliliğini ortaya koymaktadır. Her iki köyün hikayesi de bir yerleşimi yaşatan asıl unsurun, mekânın kendisi değil, ona sahip çıkan insan ve girişim ruhu olduğunu kanıtlamaktadır.

Katkılarından dolayı Dr. Öğr. Üyesi Ali Erdem Akgül’e, Doğanbey işletmecilerinden Hatice Olcay, Ayşe Durukan ve Meryem Kayalı’ya teşekkürlerimizi sunarız.

Haber: Simgenur Sak