Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Anadolu bölgesi tarihte pek çok medeniyete, şahsiyetlere ve savaşlara ev sahipliği yapmış önemli bir bölgedir. Türklerin Malazgirt Muharebesi’ni kazanmasının ardından bu bölgeye gerçekleştirilen Türk göçleriyle birlikte bölge Türkleşmeye başlamıştır. Bölgeye yerleşen ve burada çok büyük başarılara imza atmış olan Çaka Bey de Anadolu’da büyük bir iz bırakan önemli isimlerdendir. 

Anadolu’nun Türkleşmesi ve Anadolu’daki Türk varlığı gibi konularda ciddi bir öneme sahip olan büyük hükümdar Çaka Bey hakkında kapsamlı çalışmaları olan ve Çaka Bey hakkında kaleme alınan bir kitabı bulunan Aydın Adnan Menderes Üniversitesi İnsan Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mutlu Adak ile bir röportaj gerçekleştirdik.

Çaka Bey kimdir ve önemi nedir?

Çaka Bey Batı Anadolu tarihi açısından önemli bir Türk hükümdardır. Malazgirt Zaferi sonrası Anadolu bölgesine göçen Türkler ile birlikte o da Anadolu bölgesine geldi. Anadolu bölgesine gelmesinin ardından burada Bizans ile mücadeleler verdi. Bizans ile verdiği mücadeleler sırasında dönemin Bizans İmparatoru Aleksandros Kabalikos’a esir düştü. Bizans İmparatorluğu o dönemde izlediği bir politikadan ötürü savaş esirlerinden zeki ve başarılı olanları seçip Bizans İmparatorluğu’nda paralı asker olarak hizmet vermesi amacıyla özel olarak yetiştiriyordu. Bu dönemde Bizans İmparatoru Kabalikos’un ilgisini çekmeyi başaran Çaka Bey de zaman içerisinde saraydaki konumunu yükselterek paralı askerler arasında birinci soylu olma ünvanını kazanmayı başardı. Bu sayede Çaka Bey ismini ve namını duyurmaya başladı. Ayrıca burada geçirdiği zaman içerisinde Bizans İmparatorluğu ile ilgili pek çok bilgi edindi ve bu konularda tecrübe sahibi oldu. Daha sonraki zamanlarda Bizans İmparatorluğu’nun tahtına yeni bir isim oturdu ve bu yeni İmparator daha önceki İmparator’un saray erkanını pasifize etme amacıyla hareket etti. Bu durum Çaka Bey’in saraydaki konumuna zarar vermeye başladı. Bunu gören ve rahatsızlık duyan Çaka Bey de bu durumun neticesinde saraydan ve İstanbul’dan ayrılmaya karar verdi. İstanbul’dan ayrılmasının ardından yerleşmek için İzmir’i kendisine uygun gördü. Sonuç olarak İzmir’e giderek bu bölgeye yerleşti.

Bu sıralarda Bizans İmparatorluğu’nun etrafını Türk devletleri sarmış olup Bizans İmparatorluğu’nu zor durumda bırakmaya başlamıştır. Bizans İmparatorluğu, batıda Kuman ve Peçenekler ile mücadele ederken doğuda da Anadolu Selçuklu Devleti ile mücadele ediyordu. Bu sebepten ötürü planladığı bazı stratejileri uygulayan Bizans İmparatorluğu batıda Kumanları Peçeneklere karşı kışkırtarak ikisi arasında bir savaş başlattı. Bu savaşın sonucunda da batıdan gelen tehlikeyi bir nevi durdurmayı başardı. Doğuda da Anadolu Selçuklu Devleti ile barış antlaşması imzalayan Bizans, yönünü tamamen batıya çevirdi. Bizans İmparatorluğu batıdan genişlemeyi ve planlarını bu yönde yapmayı düşünürken askeri gücünü de bu bölgeye yoğunlaştırdı. 

Tam bu sırada Çaka Bey İzmir’de Bizans İmparatorluğu’ndan bağımsızlığını ilan etti ve Çaka Beyliği’ni kurdu. Çaka Beyliği denizde ve karada güçlü bir ordu kurarak bölgede tutunmayı başarmıştı. Bölge halkı da Çaka Bey’in hükümdarlığını onaylıyordu. Bu nedenle Çaka Bey burada kurduğu beyliğini her geçen gün büyütüyor ve güçlendiriyordu. Çaka Bey bu dönemde Bizans İmparatorluğu ile savaşarak zaferler elde etmeye başladı. 

Bizans İmparatorluğu Çaka Bey’in İstanbul’a doğru ilerlemeye çalıştığını ve imparatorluğun tehlikeye girebileceğini fark etti, Çaka Bey’i durdurabilmek için planlar yaptı. Çaka Bey, iki kızından birini akrabalık kurmak ve konumunu güçlendirmek amacıyla Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarı I. Kılıç Arslan ile evlendirmişti. Bu nedenle iki devlet arasında bir akrabalık bağı bulunmaktaydı. Bunu bilen ve çıkarına kullanmak isteyen Bizans İmparatoru, Kılıç Arslan’a, Çaka Bey’in Bizans İmparatorluğu’nu yenemeyeceğini fakat asıl hedefinin Anadolu Selçuklu Devleti’nin tahtı olduğunu söyleyerek Kılıç Arslan’ı kayınbabası Çaka Bey’e karşı kışkırttı. Daha sonra durumdan endişelenen ve tahtını koruma altına almak isteyen Kılıç Arslan, bir gün kayın babası Çaka Bey’i ziyafete davet etti. Bu ziyafet sırasında Çaka Bey, Kılıç Arslan tarafından öldürülmüş ve böylelikle Çaka Beyliği de son bulmuştur. Çaka Bey, ilk Türk donanmasını inşa ettirerek ilk Türk donanma birliğini kurduğu için de tarihte İlk Türk Amirali olarak bilinmektedir. Bu yönüyle de Çaka Bey, Türklerin denizcilik faaliyetleri açısından büyük öneme sahiptir.

Çaka Bey’in İzmir’de kurduğu beylik bölgede nasıl tutunmayı ve büyümeyi başarmıştır?

Çaka Bey İstanbul’da elde ettiği başarılarla ve ünvanlarla namını Bizans İmparatorluğu’na duyurmuştur. Bu sayede Bizans İmparatorluğu sınırları içerisinde bulunan bölgelerde tanınan bir isim konumundaydı. Çaka Bey İzmir’e geldiğinde bölgede Türk ve Rum halkları bulunmaktaydı. Halk, Bizans İmparatorluğu’nun ağır vergilerinden ve başarısız yönetiminden bunalmış bir durumdaydı. Bu sebepten ötürü de Çaka Bey burada bir beylik kurduğunda halk onun beyliğine herhangi bir şekilde karşı çıkmadı ve Çaka Bey’i onayladı. 

Çaka Bey’in varlığını ve faaliyetlerini hangi kaynaklar sayesinde biliyoruz?

Çaka Bey, Türklerin Anadolu bölgesine göçü sırasında Anadolu’ya gelmiş ve Bizans ile mücadele etmiş olan bir Türk beyiydi. Çaka Bey’in Anadolu bölgesine gelmeden önceki hayatı ve yaşamı hakkında çok fazla bilgi sahibi olmasak da Anadolu bölgesinde bulunduğu süreçteki yaşamı hakkında bazı kaynaklar sayesinde az çok bilgiye sahibiz. Bu kaynaklardan ikisi Bizans, biri de Türk kaynaklıdır. Bizans kaynaklarına bakacak olursak birinci ve en önemli kaynak olan Bizans İmparatoru Aleksios Komnenous’un kızı Anna Komnini’nin, babasının hayatını anlattığı kitabı görmekteyiz. Bu kitapta Çaka Bey hakkında oldukça fazla bilgi bulunmaktadır ve bu kitaptaki bilgiler sayesinde de Çaka Bey’in kişiliği, yaşamı, başarıları günümüze aktarılmıştır. İkinci Bizans kaynağına bakacak olursak bu Bizans Tarihçisi olan Ioannes Zonaras tarafından bizlere aktarılmış ve ulaşmıştır. Türk kaynaklarına gelecek olursak Çaka Bey hakkındaki bilgileri bizlere ulaştıran Danişmend Gazi Destanı bulunmaktadır. Çaka Bey hakkında bildiğimiz her şeyi bu üç kaynak sayesinde bilmekteyiz ve bu yönüyle bu kaynaklar çok büyük önem taşımaktadır.

Batı Anadolu Tarihi açısından Çaka Beyliği’nin önemi nedir?

Bizans İmparatorluğu’na esir düştükten sonra İstanbul’da aldığı eğitim sayesinde Batı Anadolu Bölgesi’nde kurduğu beyliği hem karadan hem denizden güçlü bir beylik haline getirdi. Bu beylik ile birlikte Bizans İmparatorluğu’nu yıkmaya kadar yaklaşmayı başardı fakat daha sonra Bizans İmparatorluğu’nun uyguladığı kışkırtma sonucu kendi damadı tarafından öldürüldü. Buna rağmen yaşadığı süreçte Batı Anadolu Bölgesi’nde bir Türk hakimiyeti kurdu ve burada ilk Türk donanmasını kurarak Türkleri donanma ile tanıştırmış oldu. Bu yönüyle Batı Anadolu Tarihi açısından ve de Türk Donanmacılığı açısından büyük öneme sahiptir.

Son olarak eklemek istediğiniz bir şey var mı?

Çaka Bey Türk tarihi açısından çok önemli bir kişilik ve çok büyük bir hükümdardır. Malazgirt Savaşı’ndan 10 yıl sonra Çaka Beyliği gibi donanımlı ve güçlü bir beyliği kurmayı ve sürdürmeyi başarmıştır. Bizans İmparatorluğu’na çok zor anlar yaşattı. Anadolu Türk Tarihi açısından çok önemli bir kişiliktir. Bilinen ilk Türk donanmasını kurdu ve kıyıdaki çoğu Bizans kalesini yıkmayı başardı. Zekası, kurnazlığı ve iyi stratejileriyle beyliğini çok iyi şekilde yönetti ve deniz savaşlarında büyük başarılara imza atarak kendini kanıtladı. Bunca başarıya rağmen Bizans entrikaları sonucu kendi damadı Kılıç Arslan tarafından öldürüldü. Eğer yaşasaydı daha da büyük başarılara imza atabilecek kabiliyeti bulunuyordu.

Çaka Bey’in hayatı, kurduğu beylik ve başarıları ile ilgili bizlere değerli bilgilerini aktaran Doç. Dr. Mutlu Adak hocamıza teşekkürlerimizi sunuyoruz.

Haber: Ali Osman Korkmaz