Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Türk ceza adalet sisteminde 2019’dan bu yana uygulanan seri muhakeme usulü (SMU), yalnızca yargının yükünü hafifletmekle kalmıyor, aynı zamanda gönüllülük esasına dayalı, hızlı ve etkili bir adalet süreci sunuyor. Kanunda belirtilen sınırlı suçlar için geçerli olan bu alternatif yargılama modeli, savcının cezada indirimli bir teklif sunması, şüphelinin bunu avukatı eşliğinde kabul etmesi ve mahkemenin sadece hukuka uygunluğu denetlemesiyle işliyor. Aydın Barosu avukatları Av. Fatma Selda Ay ve Av. Mehmet Küçüktaş, sistemin şeffaf yapısına ve birey haklarına verdiği öneme dikkat çekiyor. Hak kaybı riskini en aza indirmeyi hedefleyen bu usul, bilinçli tercih ve güçlü hukuki destekle adaletin hızla tecelli etmesine katkı sağlıyor.

Modern hukuk sistemleri, yalnızca suçları cezalandırmakla değil, aynı zamanda etkin ve adil bir yargılama süreci sağlamakla da sorumludur. Bu hedef doğrultusunda geliştirilen ve Türk ceza yargısında 2019 yılından bu yana uygulanan seri muhakeme usulü, hızlı, gönüllülüğe dayalı ve alternatif bir yargılama biçimi olarak dikkat çekiyor.  Bu yeni usulü hem teorik hem pratik yönleriyle değerlendirmek üzere Aydın Barosu avukatlarından Av. Fatma Selda Ay ve Av. Mehmet Küçüktaş ile görüştük. Uzman hukukçular, uygulamanın hem yargılamaya hem de bireye etkilerini tüm yönleriyle anlattı.

Seri muhakeme usulü, kısa sürede yargı sonucu sağlamayı amaçlıyor

Seri muhakeme usulünün temelini ve işleyişini sorduğumuzda, Av. Ay süreci özetleyerek, “Bu usulde, savcı soruşturmayı tamamladıktan sonra şüpheliye cezada yarı oranında indirim uygulanmış bir yaptırımı teklif ediyor. Eğer şüpheli bu cezayı avukatıyla birlikte kabul ederse, mahkemeye yazılı talep sunuluyor. Mahkeme de yalnızca usule uygunluk ve şüphelinin iradesini denetleyerek hüküm kuruyor. Yani mahkemenin asli rolü, denetleyici olmaktır. Ayrıca seri muhakeme usulünün toplum tarafından yeterince bilinmediğini, vatandaşların bu usulden haberdar olmadıklarını müvekkillerimiz ile yaptığımız görüşmelerden anlıyoruz. Seri muhakeme usulüne yazılı ve görsel basında daha çok verilerek yurttaşların bu konuda bilinçlenmeleri sağlanmalıdır.” şeklinde konuştu. Bu sistemin özünde, mahkemenin ceza tayini yapmadığını vurgulayan Ay, mahkemenin yalnızca savcının teklifinin hukuki çerçevede uygun olup olmadığını denetleyerek, hüküm kurduğunu belirtiyor.

Her suçta uygulanamaz, kanunda açıkça belirtilen suçlarda  geçerlidir

Peki her dosyada seri muhakeme uygulanabilir mi? Sorusuna Av. Küçüktaş, “Hayır, her dosyada uygulanmaz. Kanun, belli suç tiplerini bu usulün kapsamına almıştır. Hakkı olmayan yere tecavüz, mühür bozma, kumar oynanması için yer temini, sahte kimlik kullanma, gürültüye neden olma, trafik güvenliğini tehlikeye sokma, parada sahtecilik gibi suçlar kapsam dahilindedir. Seri muhakeme usulü ile kapsam dahilinde bulunan suçlar yönünden çok çabuk sonuç alınabilmektedir. Şüphelilere gerekli bilgilendirme yapıldıktan sonra ve müdafi atandıktan sonra, savcılık tarafından düzenlenen talepname mahkemeye gönderilmektedir. Mahkeme hakimi,  talepnameyi aynı gün inceleyerek kararı şüphelinin ve müdafinin yüzüne karşı açıklamaktadır. Bu usul ile hedeflenen, yargının iş yükünü hafifletmek ve mahkemedeki dosya sayısını bir nebze de olsa azaltmak.” şeklinde cevap verdi. Bu suçlar, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 250. maddesi uyarınca açıkça belirlenmiş durumda. Üstelik, savcı bu kapsamda olan bir dosyada doğrudan iddianame düzenleyemez; önce şüpheliye seri muhakeme teklifinde bulunmak zorunda. 

Teklif gönüllülük esasına dayanır, avukatla kabul zorunludur

Her iki avukat da seri muhakeme usulünün gönüllülük temeline dayandığını ve şüphelinin haklarının sıkı bir şekilde korunduğunu vurgulayarak, Av. Ay bu konuda, “Şüphelinin teklif edilen cezayı kabul etmesi serbest iradesine dayanır ve mutlaka müdafii huzurunda yapılmalıdır. Kabul etmezse, klasik yargılama süreci başlatılır. Ayrıca, kabul etse bile hüküm kurulana kadar kararından vazgeçme hakkı vardır.” dedi. Av. Küçüktaş ise sürecin şeffaflığına dikkat çekerek, “Savcı teklifi sunar, şüpheliye bir ay süre verilir. Bu süre içinde değerlendirme yapar. Eğer avukatı yoksa, baro tarafından bir avukat görevlendirilir. Bu usulde hukuki destek zorunludur.” şeklinde konuştu. 

Süreç nasıl işliyor? Adım adım seri muhakeme

Sürecin işleyişi hakkında bilgi veren Av. Ay, “Soruşturma, savcılık aşamasında tamamlanmaktadır. Burada hem lehe hem de aleyhe deliller toplanır. Dosya kapsamındaki suçun seri muhakeme kapsamına girmesi halinde süreç başlatılmaktadır. Savcı, şüpheliye seri muhakeme usulünü ve önerilen cezayı açıklar. Şüphelinin müdafi huzurunda önerilen cezayı kabul etmesi halinde işleme devam edilir; aksi takdirde ise genel usule dönülür. Örneğin, 2 yıl hapis cezası öngörülen bir suçta, 1 yıl hapis cezası teklifi yapılabilir. Bu ceza, şartlara göre hükmün açıklanmasının geriye bırakılmasına veya seçenek yaptırımlara çevrilebilir. Savcı, anlaşmayı yazılı talepname şeklinde mahkemeye sunar. Mahkeme; şüpheliyi ve avukatını dinler, özgür irade ve hukuka uygunluk şartlarını inceler. Eğer tüm şartlar uygunsa, savcılık aşamasındaki teklifi kabul ederek aynen onaylar veya tekliften daha ağır olmayan bir hüküm kurar.” şeklinde ifade etti. 

Mahkeme suç vasfını değiştiremez 

Önemli bir ayrıntıya da dikkat çeken Av. Ay, “Hakim, savcının belirlediği suçun bu usule uygun olmadığını düşünüyorsa, yeni bir suç vasfı belirleyip hüküm kuramaz. Bu durumda dosyayı savcılığa iade etmek zorundadır.” dedi. Bu yönüyle, sistemde hem yargı erkleri arasındaki sınırlar korunuyor hem de usul garantileri teminat altına alınıyor.

Seri muhakeme usulü, Türk ceza adaletinde hızlı ve kontrollü yargılamanın mümkün olabileceğini gösteren bir mekanizma olarak yerini almıştır. Ancak bu mekanizmanın adil sonuçlar doğurabilmesi, yalnızca hukuki altyapısına değil; aynı zamanda uygulayıcıların sorumluluk bilinciyle hareket etmelerine, yurttaşların yeterince bilgilendirilmesine ve avukatların etkin savunma rolünü eksiksiz yerine getirmelerine bağlıdır. Seri muhakeme usulünün başarılı bir model haline gelmesi, yargının yalnızca ceza verme işlevini değil, adalet sağlama misyonunu da layıkıyla yerine getirmesine katkı sağlayacaktır.

Haber: Abdurrahman Gürbüz