Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Engel bir tercih değildir, farklılıktır. Toplumun engelli bireyleri görebilmesi ve onların perspektifinden bakabilmesi ise önemli bir husustur. Toplumumuzda yer alan ve bir çok alanda mücadele veren, engelli bireyler bulunmaktadır. Bu bireylerden olan, görme engelli bireyler için Braille alfabesi büyük önem taşımaktadır. Onlara okuma yazma imkanı sağlayarak, sosyal hayatlarına ve eğitim hayatlarına büyük kolaylıklar katmaktadır. 

Görme engellileri topluma kazandıran ve onların hayatını kolaylaştıran Braille alfabesi, 1821 yılında Fransız eğitimci Louis Braille tarafından geliştirilmiştir. Braille alfabesi hakkında bizlere bilgiler veren Aydın Efeler Ortaokulu’nda yazı işleri müdürlüğünde çalışan aynı zamanda Aydın Efeler Altınokta Körler Derneği’nde Yönetim Kurulu Üyesi olan Eray Yüksel ve Aydın Efeler Özel Çocuklarımız Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezinde Özel Eğitim Öğretmeni olan Doğan Yalçın ile bir söyleşi gerçekleştirdik. 

“Braille alfabesiyle ilkokulda tanıştım”

Görme engelli bir birey olan, Braille alfabesini ilkokulda tanıdığını söyleyen ve kendinden bahseden Eray Yüksel, “İlkokulu İzmir Körler Okulu’nda okudum ve Braille alfabesiyle ilkokulda tanıştım. Braille ilgili yazının temelini bu okulda aldım. Hayatım boyunca da bu alfabeyi kullanarak yazı yazdım. Efeler Anadolu Lisesi’nden 2001 yılında mezun olan ilk görme engelli bireyim. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Tarih Bölümü’nden mezun oldum. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi’nde Özel Eğitim Bölümü öğrencilerine Braille alfabesi dersi verdim. Halk Eğitim kursları ile birlikte Braille okuma yazma dersleri verdim ve orada da öğreticilik yaptım. Aydın Altınokta Körler Derneği’nde yönetim kurulu üyesiyim. Şimdi de Aydın Efeler Ortaokulu’nda yazı işlerinde memurum.” dedi. 

Braille alfabesi nedir?

Braille alfabesi görme engelli bireylerin hayatını kolaylaştırmak için geliştirildiğini ve kabartma yazılardan oluştuğunu söyleyen Yüksel, “Braille alfabesi görme engelli bireylerin okuma yazmasını geliştirmek ve kolaylaştırmak için tasarlanmış ve hala kullanılan bir alfabedir. Kurucusu Fransız Louis Braille isimli biri. Kendisi de sonradan görme engelli olan bir birey. Bu yüzden görme engelliler için bu alfabeyi geliştirmiş. Üçlü kombinasyon ve ikili sıralar halinde noktalardan oluşuyor. Braille alfabesi Mors alfabesine benzemektedir. Mors alfabesi de nokta ve çizgilerden oluşmaktadır. Braille alfabesinde kullanılan tabletten kaynaklı yazıları, Arapça yazıyor ve Türkçe okuyoruz. Sağdan sola doğru yazıp, soldan sağa doğru okuyoruz. Ama biz bu alfabeyi tahtada ya da kabartma daktilo üzerinde yazarken o zaman soldan sağa doğru Türkçe yazıp yine Türkçe okuyoruz. Bunun dışında  kelimeleri kısaltarak, hece olarak ve harfleri kısaltarak yazabiliyoruz.” ifadelerini kullandı. Braille alfabesi ile müzik, İngilizce ve matematik alanlarında da öğrenim gerçekleştirdiklerini belirten Yüksel, bunun dışında da Braille alfabesi ile yazı yazarken de imla ve noktalama kurallarına dikkat ettiklerini belirterek, “Braille ile ilgili özel materyaller mevcuttur. Matematik materyalleri, elektronik olmayan özel geliştirilmiş iki kağıt arasında kullanılan tabletler ve bu tabletlerle birlikte özel çivili bir kalem bulunmaktadır. Braille ile geliştirilmiş müzik notaları da mevcuttur. Ayrıca Braille alfabesi kullanarak İngilizce yazılıp okunabilir. Braille yazarken, noktalama işaretlerine, rakam işaretlerine ve imla kurallarına dikkat ediyoruz. Bunların dışında her yıl 4 Ocak  Dünya Braille  Günü olarak kutlanmaktadır.” şeklinde konuştu.

Görme engelli bir birey bu alfabeyi önce körler okulunda öğrenmeli

Braille alfabesini öğrenmek için görme engelli bireylerin öncelikle körler okuluna gitmesi gerektiğini ve sonrasında karma eğitimden devam etmesi gerektiğini bahseden Yüksel, “Şu anda görme engelli bireyler arasında çok yaygın bir alfabe değil. Görme engelli bireylerin çoğu bu alfabeyi pek bilmiyor ve kullanmıyorlar. Öncelikle görme engelli bir birey, körler okuluna gidip bu alfabeyi çok iyi bir şekilde öğrenip sonra karma eğitime geçmeli. Çünkü bu bireyler, bu yazı ile haberleşip iletişim kurabiliyor ve hayatlarının tamamı bu alfabeyi kullanarak geçiriyorlar. Çünkü bizim gibi bireylerin okullarda kullandığı ve Milli Eğitim Bakanlığından gelen kitapları hep kabartma ve Braille alfabesi ile yazılmış kitaplar. Bu yüzden Braille alfabesini öğrenmeleri çok önemli.” şeklinde belirtti.

Braille alfabesi öğretirken karşılaşılan zorluklar 

Braille alfabesini hem Özel Eğitim Bölümü öğrencilerine hem de görme engelli öğrencilere öğretirken yaşadığı zorlukları bize aktaran Yüksel, “Özel Eğitim Bölümü öğrencilerine eğitim verirken, üniversite öğrencileri not alıp geçme gözüyle bakıyorlar. Fakat ileride öğretmen olduklarında, görme engelli bir öğrencisi olabileceğini düşünüp bu alfabeyi gerçekten öğrenmeye çalışmıyorlar. Görme engelli öğrencilerime bu alfabeyi öğretirken ise az da olsa bilen öğrencilerimde çok fazla zorlanmadım. Fakat hiç bilmeyen öğrencilerimde zorlandığım noktalar oldu. Okumakta zorlanan öğrencilerim oldu. Çünkü bu tamamen yazmaktan ibaret bir şey değil aynı zamanda parmaklarımızla, dokunarak okuduğumuz bir alfabe. Bu yüzden okuma konusunda zorlanan öğrencilerim oldu.” diye konuştu.

Bu konuyla ilgili görme engelli bireylerin Braille alfabesini öğrenirken, kişilerin görme düzeyine göre farklılık gösterdiğini söyleyen Yalçın, “Braille alfabesini bilmeyen bir öğrenci için bu yeni bir sistem. Bu sistem tamamen harfleri dokunarak öğrenmedir ve bu durumda görme engelli öğrenciler için zorlayıcı olabiliyor. Braille alfabesini öğrenmek öğrencilerin görme derecelerine göre farklı zorluklar gösterebiliyor. Az görme yetisi olan öğrenciler bu harfleri daha kolay öğrenebiliyor. Fakat çok fazla görme yetisi olan bir birey, öğrenirken çok zorlanıyor. Aynı zamanda bu durum öğrencinin öğrenme isteğine bağlı da farklılık gösterebiliyor. Braille alfabesini öğretirken, teknolojik aletler kullandığımızda da öğrencilerin bireysel farklılıklarını dikkate almalıyız. Çünkü görme engelli bireyler için tasarlanmış bazı araçlar ve uygulamalar var ama bu araçlar her öğrenci için uygun olmayabiliyor. Görme duyusunun olmaması ile birlikte bedensel problem davranışlarının da olması Braille alfabesini öğrenmede zorluk yaşatıyor. Önce problemli davranışı çözüp devamında öğretmeye başlamak daha doğru oluyor.” diye ekledi.

“Günlük yaşamımızda, dışarıda kullandığımız alanlarda Braille alfabesi yeterli değil.”

Braille alfabesinin günlük hayatta kullanım alanlarının, görme engelli bireyler için yetersiz olduğunu dile getiren Yüksel, “Kendimden örnek vererek açıklayayım. Ben ilkokuldan bugüne kadar, çalışma hayatım olsun, eğitim hayatım olsun ve günlük hayatım olsun hep bu yazıyı kullandım ve benim açımdan olumlu etkilediğini kesinlikle söyleyebilirim. Bu alfabe sayesinde okuyup kendimi bu günlere getirebildim. Okuma yazma öğrenebildim ve kendimi geliştirebildim. Fakat günlük yaşamımızda, dışarıda kullandığımız alanlarda Braille alfabesi yeterli değil. Şu anda asansörlerde, ilaç kutularının üzerinde ve bankamatiklerde mevcut. Fakat bu alanlar kesinlikle yeterli değil. Daha da geliştirilebilir. Herhangi bir yerde yazılan normal bir yazının yanında kabartma yazısı da olabilir. Özellikle hastanelerde, alışveriş mağazalarında ve marketlerde Braille alfabesini içeren teknolojiler geliştirilebilir.” dedi.

Braille alfabesi dışında sesli uygulama ve olanaklar da geliştirilebilir

Görme engelli bireylerin yaşamını kolaylaştırmak için Braille alfabesi dışında sesli uygulamaların da geliştirilebileceğini belirten Yüksel, “Bizim gibi bireyler için dokuma ve ses duyuları önemli. Ses üzerine yoğunlaşılabilir ve bunun üzerinde eğitim alanında çalışmalar yapılabilir. Eğitim hayatımızı kolaylaştıracak uygulamalar ve programlar daha da geliştirilebilir ve eğitimde kullanabiliriz. Kullandığımız bazı programlar var ve bu programlar her yıl geliştiriliyor. Aynı telefonların bir üst modelleri gibi, bu programlara da daha yenileri eklenebilir.” şeklinde konuştu.

Bu süreçte ailelerin desteği çok önemli

Görme engelli bireylerin Braille alfabesini öğrenirken ailelerinin de bilinçli olması gerektiğini ve aileler öğretmenlerle birlikte birebir ilerleyerek, çocuklarına destek vermelerini söyleyen Yüksel, “Kesinlikle aileler bu süreçte çok çok önemli. Örneğin benim babam arkamda olmasaydı ben bu seviyeye gelemezdim. Babam bana kitap okurdu bende onun okuduklarını Braille alfabesi ile kabartmaya çevirirdim. Hem görme engelli bireylerin aileleri hem de herhangi bir engelli bireylerin aileleri bu konularda bilinçli olmalılar kendilerini geliştirmeliler. Okuldaki öğretmenler ile birebir ilerlemeliler. Öncelikle görme engelli bir bireyi körler okuluna gönderip orada Braille alfabesini öğrenmesini sağlamalılar. Daha sonra çocuklarını karma eğitim olan bir okula yazdırmalılar.” dedi. 

Öğrencilerin Braille alfabesini öğrendikten sonraki dönemde gözlemlenen değişiklikler 

Görme engelli bireylerin Braille alfabesini öğrenmelerinin bilgiye erişimlerini, eğitim ve sosyal hayatlarını daha da kolaylaştırdığını söyleyen Yalçın, “Biraz daha basit düşünerek cevap verirsek, görme yetersizliği olan bireylerin Braille alfabesini öğrenmesi normal bir öğrencinin okuma yazma öğrenmesi gibi bir şey. Bu alfabeyi öğrenen bireylerin yazılı bilgiye erişimi daha kolay oluyor. Braille alfabesini öğrenen bireyler günlük hayatlarını kolaylaştırırlar. Başkasına ihtiyaç duymadan kendi başına hareket edebilme yeteneği kazanıyorlar ve böylece bireylerin özgüvenleri de artıyor diyebiliriz. Braille alfabesini bilmek çeşitli alanlarda bireylerin yaşamını kolaylaştırmakta. Örneğin eğitim ve hukuk danışmanlığı gibi alanlarda iş fırsatı sunar. Sonuç olarak Braille alfabesini öğrenmek görme engelli bireylerin hayatının her alanında, bağımsızlık düzeyinde ve kişisel gelişiminde büyük değişiklikler yaratabilir ve onları iyileştirir.” diye konuştu. Bu durumla ilgili bizlere örnek veren Yüksel, “Bir tane öğrencim vardı. Bu alfabeyi öğrendikten sonra kendi başına kabartma ile yazılmış bir kitabı normal yazıya çevirmişti ve bu benim için çok gurur vericiydi.” dedi.

Yeni teknolojilerin bu alanda etkisi

Teknolojik araçların bu alanda olan etkisi hakkında konuşan Yüksel, “Kabartma klavyeler, kabartma ekranlar geliştirilmiş. Özellikle bir telefon markası Braille alfabesini içeriyor. Bizler de bu telefon sayesinde, telefonu rahatlıkla kullanabiliyoruz ve mesaj gönderebiliyoruz. Teknoloji günden güne gelişmekte ve bu alanda diğer markaların telefonları ya da teknolojik araçları geliştirilebilir. EBYS (Elektronik Belge Yönetim Sistemi) ile yazı yazabiliyorum fakat tam yeterli yapamıyorum. Bunun için erişilebilir kısa yollar oluşturulabilir.” ifadelerini kullandı.

Bizlere Braille alfabesi hakkında bilgi veren Eray Yüksel ve Doğan Yalçın’a çok teşekkür ederiz. 

Haber: Saniye Kaya

Fotoğraf: Ömer Faruk Yalçın