Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

E-ticaretin yarattığı devasa işlem hacmi, gümrük denetimlerinde veri tabanlı risk analizlerini zorlarken; özellikle hediyelik eşya veya kişisel kullanım etiketiyle yapılan ticari manipülasyonlar sistemde ciddi güvenlik açıkları yaratıyor. Algoritmaların içerik tespitindeki kör noktaları teknolojinin sınırlarını çizerken, yasal muafiyetlerin suistimal edilmesini önleyen asıl mekanizma olarak memur sezgisi ve fiziki denetim öne çıkıyor. Turizm bölgelerindeki değişen sevkiyat profili ve dijital denetimin yetersiz kaldığı gri alanlar, gümrük kapılarındaki operasyonel stratejiyi yeniden şekillendiriyor.

Düşük değerli gönderi beyanları ve parçalanmış kargolar üzerinden yürütülen bu kayıt dışı ticaret trafiği, sadece algoritmik filtreleri değil; saha personelini de yeni bir sınavla karşı karşıya bırakıyor. Sistemin teknik sınırlarının zorlandığı bu noktada, denetim mekanizmasının en kritik halkası olan insan faktörünün nasıl yeniden tanımlandığını, e-ticaretin yarattığı operasyonel kör noktaları ve turizm dinamikleriyle değişen risk profilini, Ticaret Bakanlığı Aydın İl Gümrük Müdürü Musa Han ile konuştuk.

Okurlarımız için sizi daha yakından tanımak adına bize kısaca kendinizden bahseder misiniz?

İsmim Musa Han. 1970, Tokat doğumluyum. Trakya Üniversitesi Gümrük İşletme Bölümünden mezun olduktan sonra 1991 yılında mesleğe başladım. Bu sürenin yaklaşık 22 yılı idareci pozisyonlarında geçti. Kariyerim boyunca Ankara, Bursa, Şırnak ve İzmir gibi farklı illerde görev yaptım. 2018 yılından bu yana da Aydın İl Gümrük Müdürü olarak görevime devam ediyorum. Müdürlük olarak temel sorumluluğumuz, devletin gelir kaybını önlemek ve Türkiye'ye girişi yasak olan eşyaların girişini engellemek üzere denetim süreçlerini yürütmektir.

E-ticaretin getirdiği yüksek hacimli ve düşük değerli paket akışı, geleneksel konteyner denetimine kıyasla risk analizi metodolojinizi nasıl değiştirdi? Bu yeni modelin yarattığı en temel operasyonel zorluk nedir?

E-ticaretin getirdiği yüksek hacimli ve düşük değerli paket akışı, geleneksel konteyner denetiminden farklı olarak, iş yükünü yoğunlaştırıcı bir etki gösteriyor. Bu durum, risk analizi metodolojimizi de değiştirdi. Artık fiziki denetimden çok veri takibine odaklanıyoruz. Analizlerimizde; paketin geldiği ülke, gönderici ve özellikle aynı alıcıya belirli bir zaman aralığında ne sıklıkta paket geldiği gibi kriterlere bakılmalı. En temel operasyonel zorluk yasal muafiyetlerin suistimal edilmesidir. Bildiğiniz gibi, Avrupa Birliği ülkelerinden gelen 30 Euro altı ürünler kişisel sayılır. Hediyelik eşyalarda ise 430 Euro'ya kadar bir sınır vardır. Bizim en çok zorlandığımız nokta, sistemin takibini aşmak için bir ay içinde alıcı ismini değiştirerek farklı kişiler adına gibi gösterilen, ancak aslında aynı yere giden gönderilerdir. Bu takibi yapmak, yüksek hacim içinde en zorlandığımız alandır. Gıda ürünlerindeki sınırlamaların takibi de bu modelde yönetilmesi gereken ayrı bir risk unsurudur.

Risk analizi sistemleri, e-ticaret paketlerindeki yoğun veri akışında, kasıtlı olarak düşük değerli beyan edilen veya yanlış sınıflandırılan gönderileri tespit etmede ne ölçüde yetersiz kalıyor? Sistemin bu alandaki en zayıf halkası nedir?

Teknolojinin gelişmesi sayesinde sistemlerin yetersiz kaldığını söyleyemeyiz; büyük veri akışını yönetme kabiliyetimiz yüksek. Sistemlerimiz riskli göndericileri, alıcı frekanslarını veya belirli ülkelerden gelen akışı filtrelemede etkilidir. Ancak sistem, gönderinin “cins” bakımından, yani içeriğinin ne olduğu konusunda yetersiz kalabilir. Sistemin en zayıf halkası budur. Sorun, e-ticaret beyanlarında sıkça “hediyelik eşya” veya “kişisel kullanım” gibi çok genel tanımlar kullanılmasıdır. Sistem, düşük değerli bir 'hediyelik eşya' beyanını düşük riskli olarak sınıflandırabilir. Bu genel tanımın, kasıtlı olarak düşük değerli gösterilen ticari bir ürünü gizleyip gizlemediğini sistemin veriye bakarak tek başına ayırt etmesi zordur. Zayıf halka, bu genel tanımların fiziki kontrol olmadan doğrulanamamasıdır.

E-ticaret paketlerinin denetimi, geleneksel denetimlere göre personel ve ekipman kaynaklarınızı nasıl etkiliyor? Bu yoğun iş yükü, diğer gümrük operasyonlarınızda bir güvenlik zafiyeti yaratıyor mu?

Personel kaynağı üzerindeki etkisi, denetimin iş birliği gerektiren doğasından kaynaklanmaktadır. Geleneksel denetimlerden farklı olarak, e-ticarette her bir koli PTT memurları ile birlikte fiziken açılır. Bu durum, sürekli bir ortak personel yönetimi gerektirir. Denetim süreci, şüpheli bir içerikle karşılaşıldığında daha da yoğunlaşır. Örneğin, toz yapılı, ilaç veya uyuşturucu şüphesi taşıyan benzeri ürünlerde süreç derhal emniyet tarafıyla koordineli bir çalışmaya dönüşür. Uyuşturucu tespiti halinde gerekli adli işlem yapılır. Bu yoğun iş yükü, diğer gümrük operasyonlarımızda bir güvenlik zafiyeti yaratmaz. Çünkü her operasyon alanı, kendi risk analizine ve kaynak planlamasına tabidir. E-ticaret denetimleri, bu özel iş birliği protokolleri dahilinde ve kendi tahsis edilmiş kaynaklarıyla yönetilir.

Sistem, bir e-ticaret paketini "düşük riskli" olarak belirlese bile memurun sezgisiyle paketi açma protokolünüz nedir? Memur sezgisiyle açılan paketlerdeki yakalama oranları, sistemin kör noktalarını ne ölçüde ortaya koyuyor?

Sistem, bir e-ticaret paketini “düşük riskli” olarak belirlese dahi bu o paketin denetimden muaf olduğu anlamına gelmez. Bizim protokolümüz küçük bir zarf ya da büyük bir koli fark etmeksizin, PTT memurları ile birlikte tamamının fiziken açılıp kontrol edilmesini gerektirir. Memur sezgisi, tam da bu fiziki kontrol aşamasında devreye girer. Sistem veriye bakarak “düşük riskli” dese bile, memurumuz paketi açtığında şüphe teşkil eden bir durumla karşılaşırsa; örneğin beyan edilenle içerik uyuşmazsa, hemen detaylı bir araştırma başlatılır. Sistemin kör noktaları da bu fiziki kontrollerde ortaya çıkıyor. En sık karşılaştığımız durum, aldatmaya yönelik çabalardır. Kasıtlı olarak düşük sayı ve adet gösterimi yapıldığını sıkça tespit ediyoruz. Kişisel gönderi gibi görünen ancak alıcı kısmında bir şirket veya dükkan ismi yer alan paketler, memurumuzun tecrübesiyle hemen dikkat çeker ve ticari faaliyet şüphesiyle incelenir. Memur sezgisiyle yapılan bu detaylı kontrollerdeki yakalama oranlarına gelirsek, örneğin uyuşturucu türü maddelerin bulunması bu denetimlerimiz sonucunda yüzde 2 civarındadır.

Aydın'ın yoğun turizm bölgelerine sahip olması, e-ticaretle gelen ürünlerin risk profilini nasıl etkiliyor? Örneğin taklit ürün veya elektronik sigara parçaları gibi turistik bölgelere yönelik sevkiyatları önlemek için Aydın'a özgü bir analiz yönteminiz var mı?

Aydın'ın yoğun turizm bölgelerine sahip olması, e-ticaret risk profilini doğrudan etkilemektedir. Bu nedenle “Aydın'a özgü” analiz yöntemimiz, temelde sahadaki fiziki kontrole dayanır. Elektronik sigara gibi yasaklı ürünler veya parçaları, genellikle gizli saklı bir şekilde getirilmeye çalışılsa da bu fiziki kontrollerle tespit edilir. Benzer şekilde, esrar türü maddeler de kokusu ve yapısı itibariyle net bir şekilde bulunur. Bölgenin bir diğer özelliği, turistik yerlerde yabancı uyruklu ikametinin fazla olmasıdır. Bu durum, gelen paketlerin profilini de farklılaştırmaktadır. Bu kanalla, ülkemizde pek bilinmeyen ve bazen cinsel içerikli ürünlerin geldiğini tespit ediyoruz. Sürecimiz şöyledir: Bir pakette ticari ithalat şüphesi varsa, o pakete daha dikkatli bakılır. Özellikle bitki, hayvan ve insan sağlığı ile ilgili ürünler her zaman çok detaylı bir denetimden geçer. Mevsimsel bir örnek vermek gerekirse, Hac dönemlerinde gelen hurma sevkiyatları da özel olarak takip ettiğimiz gönderi türlerindendir.

Değerli vaktini ayırarak sorularımızı yanıtlayan Ticaret Bakanlığı Aydın İl Gümrük Müdürü Musa Han'a teşekkür ederiz.

Haber: Mehmet Yiğit Öçal