Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Uyku düzenimiz hayatımızın tümünü etkileyen, keyfi olmaktan ziyade dünyadaki canlıların yaşamsal faaliyetlerini sürdürmesi için en temel ihtiyacıdır. Tıbbi bir terim olan, İnsomnia hastalığı, halk arasında uykusuzluk olarak bilinir. Kişide, çeşitli sağlık sorunlarıyla ilişkili olmaksızın yalnızca uykusuzluk şeklinde de görülür. İnsanlarda görülen bu sağlık sorunu ile baş etmek için farklı yöntemler kullanılır.  

İnsomnia (uykusuzluk) hastalığı, çağımızın neredeyse en büyük sorunlarından birisidir. Uykuya dalmaya, uykuda kalmaya ya da gece bir anda uyandıktan sonra bir daha uyuyamamaya sebep olan bir uyku bozukluğudur. Bu hastalığı tetikleyen birçok başka hastalık olduğu gibi bu hastalığın sebep olduğu birçok sağlık problemi de var.  Peki bunun etkileri nelerdir? Belirtileri nelerdir ve nasıl tedavi edilmelidir? İnsomnia ile ilgili tüm detayları Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Nöroloji Ana Bilim Dalından Nöroloji Uzmanı ve aynı zamanda Uyku Tıbbı Merkezi’nin yöneticisi Dr. Öğr. Üyesi Utku Oğan Akyıldız bizlere anlattı.

İnsomnia hastalığı nedir?

Kısaca uykusuzluk olarak geçiyor ama aslında uykusuzluk ve insomnia aynı şeyler değildir. Her uyuyamayan kişiye insomnia tanısı konulamıyor. İnsomnia denildiği zaman bir hastalıktan bahsediyoruz. Hastalık olması içinde bir sonucunun olması lazım. Örneğin, hastanın uykuya dalmakta, uykuyu sürdürmekte zorluk çekmesi ve/veya erken uyanması gibi belirtilerin olması gerekiyor. Bunlardan herhangi birinin en az üç ay boyunca ve haftada en az dört günden fazla olması gerekiyor. Tabii bunlarda yetmiyor. Bunun bir de sonucunun olması lazım. Mesela, sabah yorgun kalkmak gibi. Gün içinde dikkat dağınıklığı, uykusuzluk ve az uyumanın sonucunda günlük yaşam aktivitesinin etkilenmiş olması gerekiyor ki ona insomnia tanısı koyalım. Yani “ben uyuyamıyorum, dün gece uyuyamadım ya da az uyudum” demek insomnia için yeterli değildir. Yetersiz uyku sürecinin gündüz mutlaka bir semptom yaratması ve bir sonucunun olması gereklidir.

İnsomnia hastalığının belirtileri nelerdir?

Uykusuzluğu bir semptom olarak düşünmek gerekir. Uyku ve uykuya ilişkin hastalık, kullanılan ilaçlar ve eşlik eden başka hastalıklar insomnia veya uykusuzluk şikayeti yapabilir. Mesela hastanın huzursuz bacaklar semptomu olunca, yatağa yattığında bacaklarında nahoş bir his ya da hareket ettirme isteği olan bir yakınması olur ve bu da uykuya dalmasını engeller ancak bu insomnia hastası/hastalığı değildir. Huzursuz bacakların sonucudur veya uykunun içeriği bozuktur. Başka bir şekilde hastanın horlaması dolayısıyla, gece uyuduğunda nefesi durur. Yani uyku apnesi vardır ve sonuç olarak gece sık sık uyanır fakat bu da bir insomnia değildir. Uykunun yapısı bozuktur veya hastanın ağrısı vardır. Romatizmal hastalar ya da farklı hastalıkları olabilir ve gece boyunca ağrılar yüzünden uyku kalitesi bozulur dolayısıyla uykunun içeriği etkilenir. Hasta az uyuduğu için yorgun kalkar ama bu insomnia değil çünkü aslında ağrılarından ötürü bir şikayet vardır. Hasta bir ilacı gece vakti kullanırsa, örneğin antidepresanı gece kullananların ve kolesterol ilacını gece kullanan kişilerin gece uykusu bozulur. Bu bir insomnia değildir aslında ve kullandığı ilaca bağlı olan bir sonuçtur. Az ve yetersiz uyumanın birçok sonucu vardır. Eğer gerçekten insomnia hastası ise kişi daha az yaşar. Beraberinde eşlik eden birçok hastalığın riski de artıyor. Mesela kalp krizi, inme ve hipertansiyon gibi riskler artıyor. Sosyal yaşam duygu durumu etkilenip depresyon şikayetleri başlıyor.

Pek çok insan uyuyamamaktan şikayetçidir. Bu ne zaman gerçekten hastalık düzeyinde oluyor?

Hasta, uygun koşul ve uygun ortam sağlanmasına rağmen hala uykuya dalmakta zorluk çekiyorsa hastalık olarak değerlendiriliyor. Hastanın, uykusu geldiği zaman yatağa yatıp en fazla yarım saat içerisinde uyuması gerekiyor. Eğer uykuya dalması 30 dakikadan daha fazla sürüyorsa ya da gece boyunca sık uyanıp tekrar hemen yarım saat içerisinde uykuya dalamıyorsa veya istenilen uyanma saatinden çok daha evvel uyanıyorsa bunun doğurduğu sonuçları doğrultusunda hastalık diyoruz.

Gece uyumak şart mı?

Fizyoloji, gece uykusuna göre ayarlanmıştır. İnsan ve canlı doğası, çoğunlukla gece uykusuna göre bir ayar mekanizmasına sahiptir ve buna döngüsel ritim deniliyor. Bunun en önemli ayar mekanizması ise gün ışığıdır. Gün ışığının olmadığı zamanlarda uykumuz gelmeye başlar, beyinde melatonin salgılanır ve uyku dönemi başlar. Bu da fizyolojik olarak geceye tekabül ediyor. O yüzden gece uykusu bizim için önemlidir. Gün doğduğu zaman da uyanmamız gerekiyor. Bu da beyin yapısının ayarlandığı mekanizmadan, doğamızdan kaynaklanıyor. Ancak son zamanlarda yaz saatine stabil etmiş olan döngümüz, hiçbir tıbbi dayanağı olmayan hatta sonucunun daha da kötü olacağını bildiğimiz bir durumdur. Çocukların, çalışanların ve öğrencilerin daha gün aymadan yataktan kalkması, fizyolojiye aykırı bir durumdur. Bu durum, kalp hastalıkları ve kanser gibi birçok sağlık sorununa neden olabilir. Bundan bir an önce vazgeçilmesi gerekiyor.

İyi bir uykunun ruh sağlığımız üzerindeki etkisi nedir?

Çok fazla etkisi var. Tüm ruh sağlığı hastalıkları uyku yapısını bozar. Ama uykunun bozulması da ruh sağlığını bozar. Bazı hastalıkların uyku yapısında tipik etkileri vardır. Depresyon, anksiyete bozukluğu, gerginlik, huzursuzluk ve kolay öfkelenme uyku yetersizliğinin ana semptomları arasında yer alıyor. Hasta, bir gece öncesinde yetersiz uyuduysa ertesi gün daha kolay öfkeleniyor. Daha sinirli olma eğiliminde oluyor ve bu kronik dönemlerde sinirlilik düzeyi artıyor. Depresif özelliklerde bununla ilişkili olabilir. Uyku bellek açısından önemlidir ve insanı, insan yapan şey belleğidir.  Özellikle hatırlama gücümüz uyku sırasında bu belleğin organizasyonunu sağlıyor. Gün içerisinde hatırladığımız, aklımızda tuttuğumuz, bizim için önemli gördüğümüz olaylar veya bilgiler gece uyku sırasında kalıcı hale geliyor. Aksi durumda o kalıcılık ortadan kalkıyor. Geçici bellekteki bilgiler çöpe gidiyor. Bunların dışında iyi bir uyku, olayla ilgili gerginliği ortadan kaldırıyor. Örneğin gün içerisinde bir olay yaşanıyor. Öfkelisin ve ani karar almaman gerekir. İyi bir uyku ile olayın duygu yükü ortadan kalkıyor. Daha salim ve akılla karar verme becerisine sahip oluyoruz. O yüzden iyi uyku çok önemlidir.

Görülme sıklığı açısından kadın-erkek arasında fark var mıdır?

Uykusuzluk kadınlarda daha sık görülüyor. Bunun fizyolojik ve öğrenilmiş nedenleri var tabii. Stres ile baş etme becerisi burada önemli bir faktör ama kadınlarda daha sık görülen bir yakınmadan söz etmek de mümkün. Genetik özellikler ve bazı gen ile ilişkili sıkıntılar insomniaya yatkınlık sağlıyor. Buna yatkınlık anne karnından başlıyor. Stres hormonları ne kadar fazla ise çocukta o kadar insomnia riski artıyor.

Televizyon karşısında uyumaya çalışmak doğru mu?

Uyku sadece uyku için vardır fizyolojiktir ve bir ihtiyaçtır. Uyku hijyeni denilen yöntemi uygulamak, birçok uyku hastalığı ve sağlıklı uyku açısından oldukça önemlidir. Yatak eşittir uykudur ve bu ilişkiyi bozmamak gerekir. Uykumuz geldiği zaman yatağa yatmak gerekiyor. Zamanı geldi diye değil, uyku geldiğinde yatağa gidip, ışıkları kapatıp başka hiçbir şeyle ilgilenmeden uykuya dalmayı beklemek gerekiyor. Eğer yarım saat içerisinde uykuya dalamazsak yataktan çıkmak gerekir. Uyku dışında başka uğraşlarla yani kitap okumak, televizyon izlemek ve cep telefonu ile ilgilenmemek gerekir.

Uyumak için belli bir saat dilimi gerekli mi?

Uykuya dalmak bir çaba gerektirmemelidir ama uyanma saatini stabil tutmak oldukça önemlidir. Haftasonu oldu ben biraz daha uyuyayım diye düşünmeden, hep aynı saatte uyanmak gerekir. Gün içinde uyuklamalar bazen faydalı olabiliyor. Bazen diyorum çünkü özellikle yaş ilerledikçe gün içi uykular gece uykusunu bozmaya başlıyor. Bunu bir kovanın içindeki su olarak düşünürsek, gün içinde kovaya su dolmaya başlıyor. Sen gün içerisinde o kovayı boşaltırsan gece olduğunda o kova dolmamış olacak ve uykuya dalmakta ciddi sıkıntılar yaşayacaksın. O yüzden özellikle belli bir yaştan sonra gündüz uykusu çok sağlıklı olmayabiliyor. Uyku, parmak izi gibidir yani herkesin uykusu kendine özeldir. Herkesin kendi ihtiyacı olan uyku süreleri vardır ve önemli olan bu süreye  uymaktır. Genel ortalamaya bakıldığı zaman 7-8 saatlik uyku, genellikle bir insan için gerekli süredir. Çalışmalar onu gösteriyor. Uzun uyuyanlar gibi kısa uyuyanlarda kalp krizi, felç ve yaşam süresi açısından risk altında olabiliyorlar. 

Bu uyku merkezinde nasıl bir yol izliyorsunuz?

Bu Uyku Tıbbı Merkezi, genel olarak dünyada ki tüm uyku hastalıkları tanısı ve tedavisinin yapılabildiği bir merkezdir. Aynı zamanda Türk Uyku Tıbbı Derneği’nin akreditasyonu ve bilinen tüm uyku hastalıklarının tanısı ve tedavisi yapılabiliyor. 

İnsomnia, bazı vakalarda ilaç tedavisi bazılarında ise bilişsel davranış terapisinin uygulandığı bir hastalıktır. Tedavi sürecinde izlenen yol, hastanın tüm yaşamı ve sağlık problemleri göz önünde bulundurularak devam ettiriliyor.

Haber & Fotoğraf: Neval Yücel