Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Endüstri bitkileri günümüzde ekonomik, endüstriyel ve ticari açıdan büyük öneme sahip olan bitkilerdir. Bu bitkiler, çeşitli sektörlere katkı sağlamakta ve doğal kaynakların ekonomik potansiyelini ortaya çıkarmaktadır. Tarım, ilaç, kozmetik, enerji ve tekstil gibi sektörlerde kullanılan endüstri bitkileri, hem yerel hem de küresel ekonomilere büyük katkı sağlamaktadır. Haberimizde, endüstri bitkilerinin ekonomik değerlerini ve sektörlere olan etkilerini derinlemesine inceleyeceğiz.

Endüstri bitkileri, insanlar tarafından ekonomik değer taşıdığı için yetiştirilen bitkilerdir. Bu bitkiler, çeşitli sektörlerde kullanılan ham maddeleri sağlamak için yetiştirilir. Birçok farklı endüstri bitkisi vardır. Örneğin, pamuk tekstil endüstrisinde yaygın olarak kullanılırken, buğday gıda endüstrisinde önemli bir rol oynar. Ayrıca, tütün sigara endüstrisinde, lavanta kozmetik endüstrisinde ve soya fasulyesi biyodizel üretiminde kullanılan diğer endüstri bitkileridir. Ekonomik olarak değer taşıyan bu bitkileri Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümünde Endüstri Bitkileri Anabilim Dalında Öğretim Üyesi olan Prof. Dr. Aydın Ünay ile konuştuk.

Endüstri bitkileri nedir?

Tarla bitkileri birkaç farklı yönden gruplara ayrılmaktadır. Bunlardan kullanım amacına yönelik gruplandırmada endüstri bitkileri yer almaktadır. Bu grubun içerisinde ise lif bitkileri, yağ bitkileri, nişasta ve şeker bitkileri ve keyf bitkileri bulunmaktadır. Başlıca lif bitkileri pamuk, keten ve kenevirdir. Yağ bitkileri içerisinde ayçiçeği, soya, kanola, yer fıstığı, susam ve haşhaş yer almaktadır. Nişasta ve şeker bitkileri patates ve şeker pancarından oluşur. Keyf bitkileri içerisinde ise tütün, şerbetçi otu ve anason bulunur. 

Endüstri bitkilerinin tarım sektöründeki önemi nedir?

Dünyada olduğu gibi ülkemizde de en önemli tarla bitkileri tahıllar içerisinde yer almaktadır. Endüstri bitkileri ikinci derecede önemli bitkiler grubudur. Tarla bitkileri içerisinde melez çeşitlerin kullanıldığı en önemli bitkiler içerisinde ayçiçeği ve şeker pancarı gibi iki önemli endüstri bitkisi yer almaktadır. Dünyada transgenik (genetiği değiştirilmiş bitkiler) çeşitlerin ekildiği bitkiler içerisinde soya, pamuk, patates, şeker pancarı ve kanola önemli yer tutmaktadır. Buna karşın ülkemizde transgenik çeşitlerin tarımı yapılmamaktadır. Ülkemizde ekim alanı yönünden ayçiçeği, pamuk, şeker pancarı ve patates önemli endüstri bitkileridir. Bu 4 bitki tarla bitkileri ekiliş alanı içerisinde % 10’luk bir paya sahiptir. 

Endüstri bitkilerinin kullanım alanları nelerdir?

Ayçiçeği doğrudan yağ elde etmek için kullanılırken yer fıstığının çerezlik kullanımı ön plandadır. Benzer şekilde susam tahin endüstrisinde, haşhaş narkotik maddelerin elde edilmesinde önemlidir. Pamuk tekstil sektöründe kullanılmaktadır. Bununla beraber yağlı tohumların yağı alındıktan sonra geri kalan küspeleri önemli bir hayvan yem katkısıdır. Patatesin en önemli kullanım alanı yemekliktir. Şeker pancarı ise şeker elde edilmesinde kullanılır. Her iki bitkiden de alkol endüstrisinde yararlanılır. Yine şeker elde edildikten sonra yan ürün olarak çıkan melas önemli bir yem katkısıdır. Keyf bitkileri içerisinde yer alan tütün sigara yapımında, buna karşın şerbetçiotu bira ve anason rakıya aromatik tad kazandırmak için kullanılmaktadır.  

Endüstri bitkilerinin ticareti hakkında bilgi verebilir misiniz? 

Endüstri bitkileri içerisinde yağ bitkileri ülkemizin dışa bağımlı olduğu en önemli bitki grubudur. Soya tüketiminin tamamına yakınını ithal etmektedir. Ayçiçeğinde ise yıllık gereksinimin 5’de 3’ü yerli üretim iken son yıllarda yarısını ithalat yoluyla karşılamaktadır. Susam ve haşhaş yağ bitkileri grubunda yer almasına karşın endüstride farklı alanlarda değerlendirilmektedir. Susam tahin endüstrisi, haşhaşın ise kapsülü sağlık sektöründe değerlendirilmektedir. Beyaz, sarı ve gri olmak üzere haşhaş tohumları başta Hindistan olmak üzere Nepal ve ABD’ye (Amerika Birleşik Devletleri) ihraç edilmektedir. Çin en önemli ihracatçı ülke olmasına karşın Türk susamları daha kaliteli olduğu için Japonya ve AB (Avrupa Birliği) ülkelerine ihraç edilmektedir. Bununla beraber hem iç hem de kabuklu olmak üzere Orta Doğu ülkelerine yer fıstığı ihracatı gerçekleştirilmektedir. Türkiye, yaklaşık 24,5 milyon ton olan dünya lif pamuk üretiminde, tüketiminde ve ithalatında önemli ülkeler arasında yer alıyor. Ülkemizin pamuk tüketimi 1,2-1,75 milyon ton arasında değişmektedir. Bu gereksinimi karşılamak için zaman zaman 1 milyon yani ürettiğinden daha fazlasını ithal edebiliyor. Ülkemizde yaklaşık 140 bin metrekare alanda 5,2 milyon ton patates üretilmektedir. Tüketim ile karşılaştırıldığında yeterlik derecesi % 106 ve bazen 506 bin ton ithalat, bazen de Irak, Suriye, Azerbaycan, BAE (Birleşik Arap Emirlikleri) ve Gürcistan olmak üzere bazı ülkelere çok az ihracat gerçekleştirilmektedir. Şeker pancarından 2,6 milyon ton şeker elde edilmektedir. Türkiye’nin yıllık şeker gereksinimi %90 pancar şekerinden karşılanmaktadır. Yıllara bağlı olarak 600 bin ton şeker ithalatı yapabilmektedir. 

Endüstri bitkilerinin çevreye etkisi nedir?

Endüstri bitkileri birim alandan daha fazla ürün kaldırılan bitkilerden oluşmaktadır. Örneğin patates verimi 4 tonda ve şeker pancarı verimi 10 tonda olabilmektedir. Böylece karbondioksit miktarının azaltılması yönünden çok daha fazla karbon bağlama yeteneğindedirler. Ayrıca baklagiller familyasında yer alan soya ve yer fıstığı gibi bitkiler havanın serbest azotunu kullanabilme özelliğine sahiptir. Buna karşın endüstri bitkileri hastalık, zararlı ve yabancı ot mücadelesinin yoğun yapıldığı bitkilerdir. Bu nedenle bu bitkilerde pestisit kullanımı yüksek orandadır.   

Endüstri bitkilerinin ekonomiye ve sürdürülebilir kalkınmaya katkıları nelerdir?

Pamuk, patates, şeker pancarı ve yer fıstığı gibi bitkiler önemli çapa bitkileridir. Ayrıca her türlü tarımsal uygulamalarda ve hasatlarında yoğun iş gücü gereksinimleri vardır. Bu nedenle istihdam güçleri yüksektir. Her türlü yetiştiricilik faaliyetlerinde makineleşme yaygındır. Bununla beraber gübre kullanımları fazladır.  Pamuk tekstil sektörünün ana hammaddesidir. Ayrıca yağı hem yemeklik hem de endüstriyel amaçlı kullanılmaktadır. Küspesi önemli hayvan yemi unsurudur. Şeker fabrikaları cumhuriyetin ilk kuruluşlarındandır ve günümüze kadar etrafında hayvancılığın yaygınlaşmasına katkıda bulunmaktadır. Benzer şekilde tüm endüstri bitkileri ana hammaddeleri yanında çok sayıda yan ürüne sahiptirler. 

Hangi faktörler endüstri bitkilerinin verimliliğini etkiler?

Ayçiçeğinin %60’ı kanola, susam, haşhaş, tütün ve anasonun tamamı susuz koşullarda yetiştirilmektedir. Buna karşın patates ve şeker pancarı başta olmak üzere pamuk ve yer fıstığı gibi ürünler yoğun sulamanın yapıldığı ürünlerdir. Bu nedenle bu bitkilerin verimliliğini etkileyen en önemli faktör su olarak karşımıza çıkmaktadır.   

Endüstri bitkilerinin ekonomik, endüstriyel ve ticari etkilerini anlatan ve değerli bilgilerini bizimle paylaşan Prof. Dr. Aydın Ünay'a teşekkür ederiz.

Haber: Berivan Karatekin