Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Koku, insanda çağrışım uyandıran unsurlardandır. İnsanlar kokular sayesinde etrafındakilerle bağlantı kurar, anılarını canlandırır ve ruh halleri üzerindeki etkileri belirler. Koku, sadece hoş veya hoş olmayan bir deneyim değil; kültürel, psikolojik ve fiziksel birçok unsuru da içinde barındırır.

Dünyanın sayılı koku uzmanlarından sayılan Bihter Türkan Ergül, 38 senedir kokularla ilgilenmektedir. Yapmış olduğu çalışmalarla gün ışığına çıkardığı kokuları, hem yurt içinde hem de yurt dışında sergilemektedir. “Tiyrus” adlı bir parfüm markası vardır. Bununla beraber Koku Kültür ve Turizm Derneği Kurucusu olan Ergül, Dünya’da ilk koku akademisini Türkiye’de açmıştır. Koku dünyası hakkında daha ayrıntılı bilgi alabilmek için Bihter Türkan Ergül ile bir söyleşi gerçekleştirdik.

Öncelikle kendinizden bahseder misiniz?

1978 Bulgaristan doğumluyum. Eğitimlerimi psikoloji ve tarih üzerine yaptım. Yaklaşık 38 senedir kokularla ilgileniyorum. 6 yaşımdan itibaren kokuların içerisindeyim. Kokuların fizyolojik ve psikolojik konularını araştırıp, makaleler, kitaplar yazıyorum. Aynı zamanda Bahçeşehir Üniversitesi’nde bunlar hakkında dersler veriyorum. Bizim Anadolu topraklarımız bu konularda oldukça geniş. Çünkü koku büyük bir kültür, büyük bir endüstri ve büyük bir ticari merkezdir. Aynı zamanda Koku Kültür Derneği Başkan Yardımcısıyım. Hem yurtdışında hem de Türkiye’de Anadolu Kadim Koku Kültürleri ile ilgili çalışmalar yapıyoruz. Osmanlı, Selçuklu, Mezopotamya, Hitit, Sümerlere ait koku kültürlerini ve koku formüllerini araştırıp çalışmalar yapmaya devam ediyoruz. Bununla beraber hem Türkiye’de hem yurt dışında birçok ünlü isimde, markada parfüm tasarımcısıyım.

Koku uzmanlığı nedir?

Koku uzmanı, parfümlerin ya da farklı ürünlerin kokusunu iyileştirmek, geliştirmek ya da yeni bileşenler ekleyerek daha iyi hale getirmek için çalışan kişidir. Topraktan şişelemeye kadar kokunun aklınıza gelebilecek her şeyine hakim olması gerekmektedir. Örnek olarak koku ve gen, koku hastalıkları, parfüm tasarımı, parfüm tasarım süreci, aromaterapi, doğal kozmetik, doğal kokular, sentetik kokular, markalaşma süreci, Sağlık Bakanlığı belgelerini ve mevzuatının hazırlanması gibi koku ile ilgili her şeyi bilmelidir.  

Koku Uzmanı olmaya nasıl karar verdiniz?

Koku uzmanı olmaya karar vermedim. Koku uzmanlığını bizler meslek haline getirdik. Çünkü böyle bir meslek yoktu. Bu mesleğe ait olabilmek için eğitim müfredatı oluşturduk. Meslek Mezopotamya’da, Osmanlı’da, Bizans'ta, Selçuklu’da yapılmaktadır. Ama Cumhuriyet Döneminde bir meslek olarak geçmemiştir. Bizler eski araştırmaları yaparak, mesleği tekrardan gün ışığına çıkardık. MYK’ya (Meslek Yeterlilik Kurumu) başvurup standartları oturttuk. Açıkçası kendimi mezun etmek için okul kurmam gerekti.

Parfüm oluşturma süreci hakkında neler söyleyebilirsiniz?

Parfümün oluşumu için öncelikle parfümün karakterini belirlememiz lazım. Baharatlı, odunsu, tatlı, şekerli, fresh nasıl bir hikayesi olacak, nasıl bir his yaratmak isteriz, bunları seçeriz. Ondan sonra temel nota, kalp nota ve baş nota olmak üzere üç ayrı basamak şeklinden notalama sistemi seçeriz. Notalama sisteminde kokuların ağırlıkları ön planda olabilmektedir. En üst nota, yüzde 15’lik kısmı alır ve en uçuşkandır. Üst nota dediklerimiz; limon, elma, portakal, mandalina, beyaz çay gibi daha uçuşkan notalardır. Orta nota dediğimiz de üst nota ile alt notayı bağlar. Orta notalar ise genelde çiçektir. Gül, lavanta, menekşe, hanımeli gibi çeşitleri bulunmaktadır. Alt notalar ise kokunun karakterini oluşturur. Alt notalarda; sandal, sedir, oğut, misk, amber, poçure gibi iddialı ve ağır kokular yer almaktadır. Bunları belirleyip oda tuvalet, oda parfümü, losyon hangisini yapacağımıza ondan sonraki süreçte karar veriyoruz.

Farklı kültürlerdeki koku algısı ve kullanımı hakkında neler düşünüyorsunuz?

Koku farklılıklarını ve koku kültürlerini yaşadığımız coğrafyalar, inançlarımız, normlarımız çok etkilemektedir. Örnekle açıklarsak, bizde gül, misk, amber gibi kokular camiyi hatırlatır. Ama Hristiyanlıkta akgünlük, üzerlik gibi kokular kiliseyi hatırlatır. Kokuların hem inançlarla hem kültürle doğru orantısı vardır. Bir kültür için, Akdeniz’deki kokularla, Uzak Doğu’daki kokular aynı olamaz.

Kokuların insan psikolojisine ne gibi etkileri bulunuyor?

Tarihe yön vermiş karakterler hep kokunun gücünü kullanmışlardır. Mesela Kleopatra özellikle papirüslere güvenlik ve eminlik mesajı vermek için kakule esansı koyarmış. Onunla beraber Nefertiti, yaseminli banyolar yapıp vücuduna amber sürdükten sonra halkın arasına karışırmış. İnsanların kokular üzerinde psikolojik etkileri doğru orantılıdır. Buna bir örnek vermek gerekirse, bir turşucu dükkanının önünden geçerken o turşu suyunun kokusu hepimizin ağzında bir ekşime yapmaktadır. Gördüğünüz gibi direkt psikoloji ile doğru orantılı olduğu gibi fizik ile de doğru orantılıdır. Çürümüş bir et kokusunda çok zevkli bir sinema seyredemezsiniz ama patlamış mısır kokusunda sinemadan büyük bir keyif alabilirsiniz. O yüzden doğal kokuların direkt insan psikolojisi üzerinde etkileri bulunmaktadır.

Koku Uzmanlığı üzerine yapmış olduğunuz çalışmalar nelerdir?

Kültür Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Sanayi Bakanlığı gibi bakanlıkların destekleri ile bugüne kadar pek çok koku gün ışığına çıktı. Farklı bölgelerden çıkarmış olduğumuz koku çalışmalarını sergilerle halkla buluşturuyoruz. Bunun dışında Koku Kültür Derneği olarak bireysel yapmış olduğumuz çalışmalarda 2. Abdülhamithan’ın cuma selamlığını, Hürrem Sultan, Kanuni Sultan, Fatih Sultan Mehmet, Kösem Sultan gibi kokuları da çalışıp gün ışığına çıkardık. Proje bazlı birçok çalışmamız var. Şimdi de ülkemizde Anadolu kültürünün koku medeniyeti, koku mirasını çalıştıktan sonra sergileri dünya turuna çıkaracağız. Tabii ki başlıca ülkeler Mısır ve Fransa olacak. Burada yapmış olduğumuz çalışmaları, geçtiğimiz mart ayında Paris Parfüm Fuarı’nda görücüye çıkardık. Hem Antik Çağ hem de Osmanlı kokuları oldukça ilgi gördü. Yakın zamanda da 24 Kasım tarihinde Almanya’da, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemi ve Erken Cumhuriyet Dönemindeki koku kültürünü anlatmak için Köln’e davet edildim. Onların seminerlerini ve konferanslarını vereceğim.

Koku eğitimi vermek için kurduğunuz akademinin temel amaçları nelerdir?

Dünyada parfüm sektörü bulunmaktadır. Tarihe baktığımızda Anadolu ve Eski Medeniyetlerde koku ve parfüm dünyası vardır. Yani koku tarihi aslında Anadolu Medeniyetinde (Mezopotamya, Sümer, Asur ve Osmanlı) bu işi yapanlar görülmektedir. Gülepcihan, Ambercihan, Miskifiruşan, Buhurcihan meslek grupları bile vardır. Kokunun hem ana başlığı hem de alt loncaları bulunur. O kadar zenginken bir anda ortadan kaybolmuş ve yok olmuştur. Aslında bizim amacımız uzun süre tarihimizde olan bir zanaatı tekrardan müfredata oturtmak, standarta oturttuk da. Avrupa’dan aldığımız bilgiye göre Koku Akademisi parfüm okulunun üstündedir. Neden üstündedir? Parfüm Okulunda sadece parfüm tasarımı anlatıldığı için ama biz de kokuya ilişkin her şey yapılıyor. Aynı zamanda Fransa’daki Parfüm Okulundan eğitim aldığınızda uluslararası geçerliliği bulunmuyor. Fakat Koku Akademisi, Bahçeşehir Üniversitesi bünyesi altında aldığınız bu eğitimler dünyada ki bütün ülkelerde geçerlidir. Aradaki en büyük fark budur.

Koku uzmanlığı sınır ötesi meslek olup, detaylara indikçe yenilikleri ile adından söz ettiren mesleklerden biri. Bu meslek için eğitimler gün geçtikçe daha çok tercih edilmekte, rağbet görmektedir. Koku uzmanlığının ne olduğu, kokunun psikolojik ve kültürel alanlara etkisi, koku üzerine yapmış olduğu çalışmalardan bahseden ve keyifle geçen bu söyleşi için Bihter Türkan Ergül’e çok teşekkür ediyoruz. 

Haber: Elif Erar