Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Türkler, kültürleri, dinleri, töreleri, gelenekleri, kadim tarihleri ve destanlarıyla dünya tarihinin en önemli parçası olmuşlardır. Tarihin neredeyse her alanında ve hikâyesinde yer alan Türkler, göçebe bir toplum olmanın getirdiği gereklilikle birlikte zaman içerisinde batıya göçmüşlerdir. Türklerin batıya göçmeleri, beraberinde Türklerin karşısına çıkan toplulukların da başka bölgelere göç etmesine neden olmuştur. Bu da Kavimler Göçü'nün oluşmasının sebebi olmuştur. Bu göç hareketleriyle birlikte bazı Türk boyları da Avrupa bölgesine gelip yerleşmiştir. Gagavuz Türkleri de bu göçler sonucunda Moldova bölgesine yerleşerek orada günümüze dek yaşamlarını sürdürmüştür.

Türkiye Türkçesine oldukça benzer bir Türkçe konuşan, dilini ve kültürünü kaybetmeden günümüze kadar taşımayı başarmış olan Gagavuz Türkleri ve tarihleri hakkında Aydın Adnan Menderes Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Genel Türk Tarihi Anabilim Dalı çerçevesinde çalışmalarını sürdürmekte olan Prof. Dr. Ahmet Toksoy ile bir röportaj gerçekleştirdik.

Gagavuzlar kimdir ve ne zaman ortaya çıkmışlardır?

Gagavuz Türkleri, Oğuzların bir kolu olan Uzların soyundan gelmektedir. Uzlar, Peçeneklerin arkasından Karadeniz'in kuzeyine kadar geldiler. Uzlar, Peçenekleri daha Batı ve Avrupa tarafına iterek Ukrayna ve Kırım civarında yaşamaya başladılar. Daha sonrasında Kıpçak ve Kumanlar Karadeniz bölgesinin kuzeyine doğru geldiler. Bunun neticesinde Uzlar da batıya doğru göç ettiler. Batıya göç etmelerinin ardından burada Moldova bölgesine yerleştiler. 

Gagavuzların soyu ve kökeni hangi Türk boyuna uzanmaktadır?

Genel itibariyle Gagavuz Türkleri, Oğuzların torunlarıdır. Bu bölgeye yerleşmelerinin ardından bölgede hakim din olan Hristiyanlığı kabul ettiler. Fakat Hristiyanlık dinini kabul etmelerine rağmen kültürlerini ve dillerini asla kaybetmediler. Örneğin Peçenekler ve Avarlar Avrupa'ya geldikten sonra kültürlerini, dillerini ve geleneklerini kaybederek Slavlaştılar. Macaristan'daki Kıpçaklar ve diğer Avrupa Hun Devleti'nin torunları olan Sekeller gibi varlıklarını koruyup devam ettirdiler. Gagavuz Türkleri bizim Türkçe konuşan kardeşlerimizdir. Konuştukları Türkçe, Türkiye Türkçe’sine oldukça yakın ve kolaylıkla anlaşılabilen bir Türkçe’dir.

Gagavuz adı ne anlam ifade etmektedir?

Gagavuz Türkleri, Macarlar'ın aksine dillerini tamamen korumuş ve günümüze kadar taşımayı başarabilmiş bir topluluktur. Halkın büyük bir çoğunluğu Türkçe kökenli isimler kullansa da yabancı kökenli isimlerin de kullanımı görülebilmektedir. Gagavuz Türklerini temsil eden Gagavuz kelimesi de Gökoğuz kelimesini temsil etmektedir. Gökoğuz kelimesi günümüzde Gagavuz halini almıştır ve bu şekilde söylenmektedir.

Gagavuz Türklerinin konuştukları Türkçe ile İstanbul Türkçesi neden bu kadar benzerdir?

Türkiye Türkleri ve Gagavuz Türklerinin konuştuğu Türkçe birbirine oldukça yakın ve anlaşılabilirdir. Bunun sebebi de Türkiye ve Gagavuz Türklerinin aynı Türk boyundan gelmiş olmalarıdır. Hem Türkiye Türkleri hem Gagavuz Türkleri Oğuzların bir kolu olarak günümüze kadar gelmeyi başardılar. Bu sebepten dolayı da Azerbaycan ile Türkiye Türklerinin birbiriyle kolaylıkla iletişim kurabilmesi gibi, Türkiye Türkleri ile Gagavuz Türkleri de aralarında kolaylıkla anlaşılabilir bir iletişim kurabilmektedir. Ayrıca bunun yanında Gagavuz Türkleri Türkçeyi kullanırken dilbilgisi kurallarına dikkatli bir şekilde uyarak kullanmaktadır. Bu sayede de Türkçe dışında yabancı kelimelerin dilin içerisine yerleşip dili bozması da büyük oranda engellenmektedir. Ben Gagavuz, Türkmen, Azerbaycan Türklerini, biraz daha dikkat edince Kazak, Özbek ve Kırgızların dilini de anlayabiliyorum. Bugün Adriyatik'ten çıkarsanız Çin Seddi'ne kadar Türkçe konuşarak anlaşabilirsiniz. 350 milyon nüfusa sahip Türk dünyası bizimdir. Dünyanın en büyük beşinci diline sahibiz fakat biz bunun öneminin yeterince farkında değiliz.

Gagavuzya Devleti günümüzde neden bağımsız bir devlet değildir ve daha önce hiç bağımsız olmuş mudur?

Gagavuz Türkleri, diğer göçebe topluluklar ile birlikte bu bölgeye gelip yerleşmiştir. Fakat bu bölgeye yerleşmelerine rağmen burada daha önce hiç bağımsız bir devlet olmadılar. Gagavuzya, günümüzde de Moldova Devleti'ne bağlı bir özerk Cumhuriyet olarak varlığını sürdürmeye devam etmektedir.

Gagavuz Türkleri Hristiyanlık dinini neden ve nasıl kabul etmişlerdir?

Türk kökenli halklar yıllar içerisinde birbirinden farklı bölgelere ve birbirinden farklı kültürlerin bulunduğu yerlere göç ettiler. Bu göçler sonucunda da göç edilen bölgedeki baskın din hangisi ise zamanla onu kabul ettiler.

Türkiye ve Gagavuz Türkleri farklı dinlere sahip olmalarına karşın kültürlerinde binlerce yıldır değişmeyen ve eski Türk kültüründen ve töresinden kalan gelenekleri var mıdır? Bunlar nelerdir?

Türkiye Türkleri gibi Gagavuz Türkleri de binlerce yıllık Türk kültür, dil ve töresini yaşatmayı ve günümüze kadar getirmeyi başarmış bir Türk topluluğudur. Geçmişten günümüze aktarılan kültür ve geleneklerini, törelerini hâlâ unutmadılar. Türkiye Türklerinin aksine Hristiyan bir Türk topluluğu olmalarına rağmen, eski Türk adet ve törelerini de hâlâ yaşatmaya devam ediyorlar.

Türk kültürünün birliği ve gelişimi için Türkiye ve Gagavuz Türkleri birlikte ne gibi kültür projeleri yürütebilir? Bu konu hakkındaki düşünceleriniz nelerdir?

Türk dünyasında Türkiye bir baş aktör olarak diğer Türk Cumhuriyetleri ile birlikte Türk tarihini ve kültürünü korumak için plan ve programlar yürütmektedir. Bu konuda çalışmalar yapılıyor ama yine de daha çok çalışma yapılmalıdır. Moldova ile görüşülerek Gagavuz Türklerinin eğitim durumları hakkında görüşme yapılabilir. Türkiye artık ortak Türk kültürünü hayata geçirmelidir. 

Son olarak eklemek istediğiniz birşey var mı?

Türkiye ve Gagavuz Türkleri, Oğuzların devamı olarak binlerce yıllık Türk geleneğini sürdüren Türk halklarından biridir. Kadim Türk kültürünün, geleneklerinin, törelerinin ve dilinin günümüze gelmesini sağlayan iki Türk halkı da Türk kültürünün korunması konusunda büyük başarı sağladı. Türkiye ve Gagavuz Türkleri ileride birlikte yürüyebilirler. Yeter ki biz bu büyük Türk kültürünün farkında olalım. Ben bir Genel Türk Tarihçisi olarak Genel Türk Tarihi üzerine çalışıyorum ve Gagavuz Türkleri de bu kültürün en önemli parçalarından biridir. Gagavuz Türkleri ile farklı dinî inançlara sahip olsak da aynı kültürü paylaşıyoruz. Millet, aynı kültüre sahip aynı dili konuşan insanlardır. Türk dünyasında Göktanrı inancına, İslam inancına, Hristiyanlık inancına sahip pek çok topluluk var. Burada önemli olan Türk dünyasına ve Türk milletine bir bütün olarak bakabilmektir.

Türk dünyasının önemli ve ayrılmaz parçalarından biri olan, bizlerle aynı dili konuşan ve binlerce yıllık Türk kültürünü günümüze kadar taşımayı başaran Gagavuz Türkleri ve Gagavuzya ile ilgili bildiklerini bizlere anlatarak konu hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlayan Aydın Adnan Menderes Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Genel Türk Tarihi alanında çalışan Prof. Dr. Ahmet Toksoy hocamıza teşekkür ederiz.

Haber: Ali Osman Korkmaz