Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Didim’in Balat Mahallesi’ndeki Miletos antik kentinde yer alan ve Menteşeoğulları Beyliği Dönemi’ne ışık tutan İlyas Bey Külliyesi, mimari ve süsleme özellikleri ile eşsiz bir eserdir. 2012 yılında geçirdiği restorasyon çalışmasının ardından kültürel mirası koruma alanında “Europa Nostra” ödülüne layık görülmüştür.  

Beylikler döneminin ihtişamını günümüze taşıyan bir anıt niteliğinde olan bu külliye, mimari ve kültürel önemi ile de dikkat çekiyor. Osmanlı Dönemi’nin ruhunu yaşatan külliye hakkında Aydın Adnan Menderes Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Araştırma Görevlisi Mükerrem Kürüm ile sorularımıza cevap bulduk. 

İlyas Bey Külliyesi’nin tarihi ve mimari özellikleri hakkında bizi bilgilendirebilir misiniz?

Didim’e bağlı Balat Mahallesi’ndeki Miletos Antik Kenti içinde yer alan İlyas Bey Külliyesi, kitabesine göre 1404 yılında inşasına başlanan bir yapılar topluluğudur. Muhtemelen 1408-1410 yılları arasındaki bir tarihte eserlerin inşası tamamlanmış olmalıdır. Son yıllarda yapılan kazılarda külliyenin bulunduğu alanda başka yapılara ait kalıntılar da ortaya çıkarılmıştır. Külliye cami, medrese ve iki adet hamamdan meydana gelmektedir. Medrese ile cami aynı avluyu paylaşmaktadır. Caminin kubbesi yaklaşık 14 metre çapındadır ve Türk Sanatı’ndaki kubbe mimarisinin gelişimi içinde önemli bir örnek olarak kabul edilmektedir. Cami, mermer malzeme ile kaplanması, kuzey yönündeki geniş kemer içine yerleştirilen giriş ve pencere düzenlemeleri, minaresinin konumu, kubbeye geçiş unsurları, mihrap ve süslemeleri bakımından oldukça önemlidir. Menteşeoğulları Beyliği’ne ait eserler arasındaki en görkemli örneklerden birisidir. 1955 yılında yaşanan deprem ile minaresinin bir bölümü yıkılmıştır. Son onarımlarda minare eski fotoğraflarından yola çıkılarak kısmen yeniden örülmüştür. 

Yapının önemi nedir? 

Türkler genellikle fethettikleri yerleri bayındır hale getirmeye çalışmıştır. Camilerinde cuma ve bayram namazlarının kılınması için konulan minberlerden aynı zamanda halka devlet adına bilgiler de aktarılmıştır. Camiler yalnızca ibadet yerleri olarak kalmamış aynı zamanda sosyal ve kültürel hayata da katkı sağlamıştır. İlyas Bey Cami bu bağlamda bulunduğu konumda yerleşimin en büyük camisi olma özelliğine sahiptir. Özellikle kubbe çapı, kubbe mimarisinin gelişimi bakımından büyük değer taşımaktadır. 

Külliye 2012 yılında restorasyon sürecinden geçmiş ve ödül almış. Bu konu hakkında ne düşünüyorsunuz?

Külliyenin restorasyonu gelecek nesillere kültür mirası olarak aktarılma konusunda önemli bir adım atılmasını sağlamıştır. Medresenin öğrenci hücrelerinin üzeri kapatılmadı, bir başka deyişle tamamlamaya gidilmedi, mevcut hali ile eserin korunması sağlandı. Yağış veya fiziki olumsuzluklara maruz kalmaması için kalıntıların bulunduğu alanın üzeri ahşap ayaklara oturan bir çatı ile örtüldü. Yapılan uygulamalar “Europa Nostra” ödülünü İlyas Bey Külliyesi’nin koruma projesine kazandırmış oldu. 

İlyas Bey Külliyesi hangi sanatsal motifleri içermektedir?

Beylikler Dönemi eserlerinin ya antik kentler içerisine ya da yakınlarına yapıldığını görmekteyiz. İlyas Bey Cami’nde mermer malzeme kullanımının özellikle duvar kaplaması olarak karşımıza çıkması, taç kapısının Orta Asya’daki ve Anadolu’daki daha eski Türk Dönemi eserlerinin etkisini sürdürmesi büyük önem taşımaktadır. Hem yapı geleneği sürdürülmüş hem de yeni arayışlara gidilmiştir. Kapı, pencere, kubbe geçiş unsurları ve mihrap süslemeleri ile yazı levhaları dönemin karakterini yansıtması yönüyle dikkat çekicidir. 

Sizin eklemek istediğiniz bir şey var mı?

Depremlere ve diğer fiziki olumsuzluklara rağmen İlyas Bey Külliyesi’nin ayakta kalması bizler için büyük önem taşımaktadır. Herkesin İlyas Bey Cami’ni görmesi, dönemin önemini daha da iyi anlamasına vesile olacaktır. Yakınındaki Milet Müzesi’nde çok değerler eserler yer almaktadır. Bu bağlamda antik kent bütünüyle bir yaşam hikayesini bünyesinde barındırmaktadır.

Bizlerle bu röportajı gerçekleştirerek Anadolu kültürüne ait çok değerli eserler arasında yer alan İlyas Bey Külliyesi hakkında bilgilerini paylaşan Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Araştırma Görevlisi Mükerrem Kürüm’e katkılarından dolayı teşekkür ederiz.  

Haber: Esin Türk