Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Diyarbakır’ın simgesi haline gelen Ulu Cami, tarihi ve mimari değeriyle ziyaretçilerini büyülemeye devam ediyor. Şehrin kültürel dokusunu temsil eden ve takriben 3400 yıllık ibadethane olarak devamlılığını sürdüren bu cami dünyanın en eski ibadethanelerinden biri olmakla birlikte, Anadolu’nun ayakta kalan ve kullanılan en eski camisidir.  

Diyarbakır Ulu Cami'nde 25 yıllık fahri imamlık yapan, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri Bölümü İslam Mezhepleri Tarihi Anabilim dalından Dr. Öğr. Üyesi Osman Yağmur ile Diyarbakır Ulu Cami hakkında bir röportaj gerçekleştirdik.

Okuyuculara Ulu Cami hakkında bilgi verebilir misiniz? Nedir bu caminin görkemi?

Öncelikle Diyarbakır’ı biraz tanıtmak isterim. 33 uygarlığın beşiği olmuş, ilk medeniyetlerin bulunduğu, ilk buğday ve tahılın ekildiği mezopotamyanın kalbidir Diyarbakır. 12 bin 400 yıllık kadim bir şehirdir. Her yeri tarih kokan bir şehirdir. Böyle bir şehirde nereye bakarsanız tarih görürsünüz. Ulu Cami de bu şehrin en önemli tarihi eserlerinden biridir. Yapım tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte 639 yılında şehrin en büyük kilisesi olan Mar Toma Kilisesi’nin camiye dönüştürülmesi ile Ulu Cami ortaya çıkmıştır. 3400 yıllık bir ibadethane olarak Anadolu'nun ayakta kalan ve kullanılan en eski camisidir. Büyük Selçuklu Hükümdarı Melikşah ve diğer hükümdarların yani bunların içinde Osmanlı padişahları da var bunlara ait kitabeler caminin muhtelif yerlerinde gözükmektedir. Ulu Cami islamda 5 harem-i şeriften biridir. Bunlar biliyorsunuz Kâbe, Mescid-i Nebevi, Mescid-i Aksa, Şam Emeviye ve Ulu Cami’dir. Yani kutsal bir mabed olarak bilinir. Şöyle enteresan bir bilgi daha vereyim. 1183 yılında Ulu Cami’nin kütüphanesinde 1 milyon 40 bin cilt kitap bulunmaktaydı. Bu da Diyarbakır’ın ilim ve medeniyetler şehri olduğunun ispatı niteliğindedir.

Ulu Cami’nin tarihi ve mimarisi hakkında neler söylemek istersiniz ?

Mimari olarak tek bir dönemin mimarisi kullanılmıştır diyemeyiz. Çünkü 3400 yıllık yapıdan bahsediyoruz ve her yüzyılda dönemin hükümdarları bu görkemli ve büyük yapıya kendi katkılarını yansıtmışlardır. Ulu Cami’nin yapılarından bahsedecek olursam bunları 2 bölüme  ayırarak başlamak gerekir. Girişin olduğu Doğu Maksuresi ve karşısında Batı Maksuresi olarak ikiye ayrılır. Doğu Maksuresi, 1163-1164 yıllarında İnaloğlu Mahmut ve veziri Nisanoğlu Ali döneminde yaptırılmıştır. Yapının üst katı Osmanlı Dönemi’nde kütüphane olarak hizmet etmesi için eklenmiştir. Yapıda görüldüğü üzere her 2 katında da yer alan sütunlar nakışlarla bezeli korint (antik mimarlarda yapıyı diğer yapılardan ayıran düzenli bezenmiş süslü yapılar) düzeninde oluşan başlıklara sahiptir. Batı Maksuresi ise İnaloğlu Ebu Mansur tarafından alt katı 1117 yılında, üst katı ise 1124 yılında yaptırılmıştır. Bunun bir bölümü ise Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan Dönemi’nde yapılmıştır. Bir de avlunun ortasında gördüğünüz üzere bir güneş saatimiz bulunmaktadır. Bu tarihi güneş saati El Cezeri tarafından yapılmıştır. Ünlü bilgin El Cezeri’nin yapmış olduğu güneş saati neredeyse  900 yıldan fazla süre benliğini korumuştur. Gördüğünüz üzere tam yuvarlak olmasa bile dikdörtgenimsi bir yapıda olan mermerin üzerine yerleştirilen metal parçası güneşin hareketiyle oluşturduğu gölge sayesinde o dönemin insanlarına nispeten zamanı göstermiştir. Tabi bulutlu ve yağmurlu havalar haricinde.

Ulu Cami'nin size göre en çarpıcı özelliği nedir?

Bana göre en çarpıcı özelliği inanılmaz tarihi geçmişine rağmen böyle ayakta durabilmesi ve tüm şehrin kalbi olması durumudur. Çünkü tarihe baktığımız zaman Diyarbakır dediniz mi akıllara surlar gelir. Yani surlarla çevrili bir şehirdir Diyarbakır. O yüzden baktığınız zaman sur içinin bütün yolları Ulu Cami’ye çıkıyor. Adeta şehir Ulu Cami etrafında dizayn edilmiş ve gelişmiş gibi o yüzden burayı Diyarbakır'ın kalbi gibi hissediyorum ve bu beni çok etkiliyor.

Buraya gelen ziyaretçilerin genel olarak hangi amaçla geldiğini düşünüyorsunuz?

Öncelikle burası bir müzeden önce tarihi olan ve aktif bir cami bu yüzden insanlar rahatlıkla ibadetlerini yapıyorlar. Elbette buraya turistik olarak birçok insan ziyarette bulunuyor, fotoğraf çektiriyor, cemaati izliyor ama özellikle yabancı ülkelerden gelen ziyaretçilerin çoğu buranın görkemine ve aurasına karşı koyamadıklarını ve gayrımüslim oldukları halde yine de bu camide cemaatle namaz kılmayı istediklerini bana iletiyor. Bizler de çok memnun kalıyoruz bu durumdan tabi, bu cami belki yüzlerce insanın müslümanlığa kavuşmasına vesile olmuştur. Bu da müslüman olarak bizleri epey gururlandıran bir duygu. 

Son olarak söylemek istediğiniz bir şey var mı ? 

Ülkemizin insanlarının burayı görmelerini, bu tarihe dokunmalarını çok isterim. Özellikle her müslümanın beşinci harem-i şerif olarak Ulu Cami’yi ziyaret etmelerini, bu atmosferi yaşamalarını tavsiye ederim. Muhakkak onlar için çok önemli ve güzel bir duygu olacaktır.

İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri Bölümü İslam Mezhepleri Tarihi Anabilim dalından  Dr. Öğr. Üyesi Osman Yağmur ile Diyarbakır Ulu Cami hakkında bir röportaj gerçekleştirdik. Bizlere paylaştığı bilgiler için kendisine teşekkür ederiz.

Haber: Rıdvan Şenyiğit