Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Aydın'ın ticaret hafızasında asırlık bir yere sahip olan Vardar İş Hanı/Pasajı, köklü sosyal dokusunu yitirerek büyük bir dönüşüm yaşıyor. Bir zamanlar şehrin sosyal ve ticari yaşamının kalbi olan bu merkez, AVM’lerin ve küresel internet alışverişinin baskısı altında gerileme dönemine girmiştir.

Pasajdaki farklı deneyimlere sahip üç esnafın tanıklıkları bu dönüşümün izlerini taşıyor: Aile geleneği olan terziliği sürdüren Hatice Eliyatkın, 10 yıldır pasajın nabzını tutan Mustafa Tüfekçi ve 15 yıllık tecrübeyle eski dönemin canlılığını yaşamış olan Seyhan Al. Onların anlatımları sıcak insan ilişkilerinin nasıl kaybolduğunu ve küçük esnafın ayakta kalma mücadelesini gözler önüne seriyor.

Merkezdeki zanaat durağı ve sosyal buluşma noktası 

Pasajın ticari tarihi, esnafın ortak belleğinde bir "altın çağ" olarak yer aldı. O dönemde Pasaj'ın çarşı ortasındaki kritik konumu, onun sadece bir alışveriş merkezi değil, aynı zamanda şehrin sosyal buluşma noktası olmasını sağladı. Seyhan Al, Pasaj’ın adıyla bilinen ve kolay ulaşılan merkezi bir referans noktası olduğunu belirtti. Bu merkez, sanatkârların uzmanlığını da temsil ediyordu. Mustafa Tüfekçi'nin gözlemlerine göre Pasaj, özellikle dikiş ağırlıklı küçük esnafın ve zanaatkârların merkezi idi. Özel bir tamirat veya sipariş gerektiğinde, halk arasında akla ilk gelen adres Pasaj oluyordu; bu da mekânın zanaat ve mesleki uzmanlıkla özdeşleştiğini gösteriyordu. 

İşbirliği ve komşuluk ahlakı

Pasaj kültürünün temelini, esnaf arasındaki yoğun ve sıcak dayanışma ve komşuluk ilişkileri oluşturdu. Bu dönemde komşuluklar daha içten, karşılıklı çay, kahve ikramları ve sohbetler yoğundu. Al, bu kültürün hala yaşatılmaya çalışılsa da geçmişteki samimiyetin azaldığına dikkat çekti. Ticari hayattaki rekabet dahi, iş birliği temelinde ilerliyordu. Esnaf, yapamadığı işleri birbirine yönlendirerek bir "paslaşma" kültürü yarattı. Tüfekçi, "Ben yapamadığımı başkasına yönlendiriyorum." ifadeleriyle bu durumu özetledi. Eliyatkın’ın, "Açıkçası siz iyi olursanız, aslında herkes iyi." sözleri, bu toplu iş ahlakının Pasajdaki temel düsturunu ortaya koyuyordu. Geleneksel esnaflığın bu dönemdeki en önemli özelliği, ticaretin insani boyutu oldu; Hatice Eliyatkın gibi esnaflar, müşteriyi "misafir" olarak görerek alım satım eylemini bir sosyal iletişime dönüştürdü.

Ekonomik gerileme ve müşteri profili değişimi 

Pasajın ticari hareketliliği, ekonomik şartların kötüleşmesi ve toplumsal alışkanlıkların değişimiyle birlikte düşüşe geçti. Al'a göre ekonomik zorluklar insanları temel ihtiyaçlara yöneltirken, diğer alışverişleri geri plana attı. Tüfekçi, Pasaj atmosferinin eskiye nazaran "orta halli" ve "hareketsiz" kaldığını, işlerin eski seviyesinde olmadığını belirtti. 

Dijital ve yapısal baskı: AVM ve internetin soğuk eli 

Pasaj kültürünün kaybolmasındaki en yıkıcı etki, büyük ticari rakiplerin yükselişinden geldi. AVM’ler, Pasajı ve tüm çarşı esnafını ciddi ölçüde etkiledi. Esnaf, AVM'lerin markaları, yeme içme alanlarını ve sosyal aktiviteleri bir araya getirerek aileler için tüm günü geçirebilecekleri entegre bir yaşam alanı yarattığını vurguladı. İnternet alışverişi ise müşteri profilini kökten değiştiren ikinci ana faktör oldu. Seyhan Al'ın gözlemlediği gibi, müşteriler Pasajda ürünlere baktıktan sonra kolaylık ve hızlı teslimat avantajı nedeniyle siparişlerini dijital platformlardan verdiler. Bu sanal alışveriş modeline karşı çıkan Eliyatkın, geleneksel esnaflığın kalitesini ve sıcaklığını savundu; ticaretin dokunulabilirlik, pazarlık ve muhabbet içermesi gerektiğini, dijital çağın ise bu insani deneyimi ortadan kaldırdığını belirtti. 

Direniş ve gelecek çağrısı 

Büyük baskılara rağmen Pasajlar hala ayakta kalmasını sağlayan avantajlara sahip. Tüfekçi, Pasajın en büyük gücünün çarşı içindeki merkezi konum olduğunu belirtti. Al ise Pasajın küçük dükkânlarının pratiklik ve her kesime hitap eden, pazarlığa açık fiyatlar sunarak direndiğini ekledi. Pasaj esnafı geleceğe dair kaygılı olsa da direnç göstermekte kararlıydı. Al, belirsizliğe rağmen umudunu dostlukların sürmesine bağladı. Ancak Tüfekçi, Pasaj'ın ayakta kalması için fiziksel olarak yenilenmesi gerektiğini, aksi halde geleceğin zor olduğunu ifade ederek somut bir dönüşüm çağrısı yaptı. Mesleğini inatla sürdüren Eliyatkın ise gelecek nesillere yönelik güçlü bir çağrı yaptı. Ekonomik baskı nedeniyle pes eden esnafa rağmen, "Ben yeni açtım, inatla pes etmeyeceğim diyorum." diyerek direncini gösterdi. Gençlere, “Esnaflığı öldürmesinler” çağrısı yapan Eliyatkın, onların küçük esnaflıkla iletişim kurarak insani sıcaklığı ve zanaatın değerini yeniden keşfetmelerini tavsiye etti. 

Aydın Pasajı'nın hikayesi, geleneksel ticaretin büyük sermaye ve dijitalleşme karşısındaki mücadelesinin mikrokozmosudur. Pasaj, bir zamanlar komşuluğun ve sıcak sohbetin hüküm sürdüğü bir kültür merkeziyken, bugün iş hacmi daralmış ancak dayanışma ruhunu korumaya çalışan bir direniş noktasıdır. Pasaj kültürünün geleceği, sadece fiziksel yenilenmesine değil, aynı zamanda tüketicilerin pratiklik ve hızdan vazgeçip, alışveriş deneyiminde kaybolan insanî sıcaklığı ve zanaatın değerini yeniden keşfetmesine bağlıdır. Katkılarından dolayı esnaf Hatice Eliyatkın, Seyhan Al ve Mustafa Tüfekçi’ye teşekkürlerimizi sunarız. 

Haber: Simgenur Sak