Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

“Asırlık bir geleneğin adı, hakiki deriden yapılan tek tek el emeğiyle işlenen körükler, ustasının mührüdür. Her biri onun el emeği göz nurudur. Efelerin şanı,  zeybeklerin zırhıdır. Dosta güven, düşmana korku verir. Ege’de yiğitliğin sembolü körüklü çizmedir.”

Efeler diyarının  tek  körüklü çizme ustası 1983 doğumlu Kemal Erkaç,  30 yıldır Aydın’ın ayakkabıcılar çarşısında mesleğini devam ettiriyor. Türkiye genelinde sayıları çok az olan körüklü çizme ustaları, hayatta kalma savaşı vererek bu sanatı yaşatmaya çalışıyor. Bu mesleği çocukluktan gelen heves ve merakı sayesinde öğrendiğini söyleyen Erkaç, ‘‘Körüklü çizme yapımına büyük bir ilgi ve merak duydum, günlerimi bu işi öğrenmeye adadım. Çizme yapmak çok farklı ve zor öncelikle sevmek gerek çünkü çok uğraş isteyen bir meslektir” dedi.

“Ustasından incelikler”

"Körüklü çizme yapımına, kişiye özel ayak ölçüsü alarak başlıyoruz. İlk önce kişinin ayak ölçüsüne uygun deri kesilir, sayasını dikeriz ve sonra bu parçayı kalıba monte yapabilmek için tekrar kalıp hazırlarız. Kalıbı hazırladıktan sonra deriyi sertleştirmek maksadı ile çizmenin burun kısmına ‘bombey’, topuk kısmına ‘fort’ adı verilen malzemeleri kalıbın içerisine koyarız. Körüklü çizmenin yapım aşamasında bu işlemin çok önemli olduğunu vurgulayan usta, sonraki aşamada ise, derideki kırışıklıkları yok etmek için çizmeyi gaz ocağında tütsü işlemine geçeriz, kalıp şeklini alıp kuruduktan sonra monteye geçilir ve çivileri sökülür. Alt taban kösele hazırlanıp, diz demirinde çekiştirilerek dövülüp sıkıştırıldıktan sonra çizmenin alt kısmına monte işlemini yaparız. Taban kısmında köselede ağaç çivi kullanılabilse de ağaç çivi suya dayanıklı olmadığı için tercih etmeyiz. Günümüz körüklü çizmeleri sağlamlık açısından ip kullanılarak dikilmektedir. Bu iki taban köselesi arasına kişinin isteğine bağlı olarak “gıcırdak” adı verilen keçi derisinden bir parça konulabilmektedir. Bu parça çizme tamamlanıp ayağa giyildiğinde yürürken “dosta güven, düşmana korku” hissi veren bir ses çıkarır. Çizmenin kenarları fireze ile düzeltildikten sonra çizmeye topuk takılmaktadır. Taban köselesi en az dört kat kesilip üst üste konularak yapılmaktadır. Kişinin baldır, ayak ve çizme boyu ölçüleri alınıp, bu ölçülere uygun kalıp hazırlarız. En az iki gün süre ile bekletilen bu kalıba “kamba” adı verilmektedir. Bir sonraki aşama ise hassas bir göz ayarı ve büyük bir ustalıkla elde yapılması gereken körük yapımıdır. Kişinin boyuna uygun bir orantı ile çizmede en az 7, en fazla ise 11 körük yapılmaktadır. Baklava körük, akordeon körük, simit körük ve kendinden körük olmak üzere dört çeşit körük modeli bulunmaktadır. Günümüzde en çok tercih edilen körük modeli ise baklava körüktür. Çizmenin dış kısmında dana derisi, iç kısmına keçi derisi, tabanı için ise kösele kullanıyoruz. Siyah, kahverengi, sarı, bordo gibi renk seçenekleri bulunmaktadır.’’ dedi.

“Yöresel kıyafetin önemli parçası”

Körüklü çizmenin nerelerde kullanıldığını ve çizmenin tercih edilme sebeplerini açıklayan Kemal Erkaç, ‘‘Körüklü çizme kaliteli bir çizmedir. Bu çizmeyi de kalitesinden dolayı 25 derece sıcakta giysen bile doğal deri olduğu için ayakta ter yapmaz. Tedavi edici özelliği vardır. Romatizma hastalığına iyi gelir. At yarışlarında, cirit oyunlarında, deve güreşlerinde kullanılır. Aydın’ın yiğit efelerinin boyunlarına sarıyağlık (puşu) ve başlarına taktıkları sekiz köşe kasket ve olmazsa olmazı körüklü çizmesi efe kıyafetlerinin önemli bir parçasıdır.”

“Heybet ve asaletin simgesi”

“Önceden ağalar, beyler giyermiş kaliteli olduğundan ama şimdi milletimizin alım gücü olduğu için isteyen herkes alabiliyor artık. Bu çizme giyen kişinin kendisine duyduğu özgüveni gösterir. Kısacası biz şöyle deriz; heybet ve asaletin simgesi giyen kişiyi yürüyüşüne kadar değiştirir. Çünkü çizme yolda yürürken ses çıkarır. Bu sesin adına gıcırdak deriz. Müşteri çizme istiyorum dediğinde biz sorarız gıcırdaklı olsun mu olmasın mı diye? Ne anlama gelir diye sorar;  biz de dosta güven düşmana korku verir deriz.” 

“Körükler  Ege Bölgesi’nin yedi ilini temsil eder”

Kemal Erkaç, büyük sabır ve emekle üretilen  çizmenin körüklerindeki yüklü anlamı ise, “Bir çizmede bulunan baklava dilimli körüklerin yedi körük, sekiz köşe olması gerekir. Bu da Ege Bölgesi’nde yedi ili temsil etmektedir. Bu şehirler İzmir, Manisa, Muğla, Aydın, Denizli Uşak, ve Afyonkarahisar’dır. Ayrıca körüklü çizme yörüklüğü de temsil eder.’’ sözleriyle aktardı. Çizmenin Orta Asya’dan göç eden yörüklerce giyildiğini anlatan Erkaç, 1914 -1918 ile Kurtuluş Savaşı yıllarında Ege’de dağları mesken tutan efelerce kullanıldığını, yiğitlik ve gösteriş simgesi haline geldiğini ifade ederek, “Omuzunda cepken, elinde mavzer ve ayağında körüklü çizme ile özgürlük mücadelesi veren yiğitlik timsali efelerin giysisi olan bu çizmeyi herkes giyemez.” dedi.

“Aydın Efesiz, Efe de çizmesiz olmaz”

“Körüklerin her bir köşesinin yiğitlik, mertlik, cömertlik anlamları vardır” ifadesini kullanan Erkaç, Kurtuluş Savaşı sırasında Mustafa Kemal Atatürk’ün giydiği körüklü çizmenin moda haline geldiğini ifade ederek, şunları söyledi: “Körüklü çizme, Osmanlı döneminden günümüze kadar geldi. Sarı Zeybek Mustafa Kemal Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı sırasında giymesiyle körüklü çizme herkes tarafından benimsendi, moda oldu ve tercih edilmeye başlandı. Efe ve Yörük kültürünün bir parçası olan körüklü çizmeyi giymek bir ayrıcalıktır. Aydın Efesiz, Efe de çizmesiz olmaz.”

Haber & Fotoğraf: Neslihan Karakaya