Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Üretim biçimleri değişmiş olsa da tarih boyunca kumaşın ve dokumanın önemi yerini hep korumuştur. Meşakkatli bir üretim sürecinin ardından kullanımı sonrası arta kalan pek çok kumaş parçası, Anadolu kadınının hünerli elleriyle buluşunca yepyeni bir sanatı da beraberinde getirmiştir.

Yamalı bohça yani kırkyama, tek başına kullanılamayacak kumaşların meydana getirdiği renk uyumuyla ortaya çıkan bir sanattır. Kırkyamanın ortaya çıktığı tarihe bakıldığında, internet kaynaklarından edinilen bilgilere göre İskitler’e kadar uzandığını söyleyebiliriz. Dünyada ilk sayılan kırkyama örneği M.Ö. 100- M.S. 100 yılları arasında İskit beyinin mezarından çıkarılmıştır. Eski dönemleri düşündüğümüzde var olan üretim zorluğu nedeniyle kumaş israfını önlemek amacıyla yapılan kırkyamalar, üretildiği toplumun kültürel değerleri ile de birleşince bir sanat yapıtı halini almıştır.

Kırkyama türleri ve yapım teknikleri
Birden fazla türü olan kırkyama, Anadolu’nun neredeyse her köşesinde başka bir isim ile anılmaktadır. Kırkpare, kırkbenek, ekli bohça, kırıklı işi, benekli iş, çapıt gibi isimler aslına bakıldığında yapım tekniği farklılığından doğan isimlerdir.

Köşk Halk Eğitim Merkezi’nde görev yapan Usta Öğretici Aynur Atmaca, geçmişte kullanılan tekniğin hala kullanılıyor olduğunu ancak makineleşmenin getirdiği kolaylık sayesinde bu tekniklere daha az ihtiyaç duyduklarını dile getirdi. Kırkyamaları meydana getirirken doğaçlama ve kalıpla çalışma adını verdikleri iki farklı çalışma türü olduğunu söyleyen Atmaca, bu türlerin yapım aşamasında aplike ve şerit çalışma tekniği ya da kalıp kullanmadan yapılan düz birleştirme tekniğini kullanarak eserler oluşturduklarını belirtti. Elde tutturma tekniği adını verdikleri teknik ile hazırladıkları kırkyamaların daha güzel ve özel olduğunu hissettiğini ifade eden Atmaca, elde tutturma tekniğiyle hazırlanan kırkyamaların sanatsal değerinin, makine kullanılarak hazırlanan kırkyamalara göre fazla olduğunu belirtti.

Batılılaşmış kırkyama “Patchwork”
İsrafın önüne geçebilmek ve ihtiyaçları karşılamak adına ortaya çıkan kırkyama, diğer sanat dallarında da olduğu gibi evrensel bir hal almıştır. Günümüzde ülkemizdeki el sanatları kitaplarında bile ‘patchwork’ olarak tanımlanan kırkyama, sadece halk dilinde temel anlamını korumayı başarabilmiştir. 

Batılı toplumların kendi dillerine çevirdikleri kırkyama yani patchwork, Anadolu’da, ortaya çıktığı tekniklerle neredeyse aynı şekilde sürdürülmeye devam etse de, bu sanat batılı toplumlarda oldukça değişiklik göstermiştir. Bu değişimin temel nedeninin kullanılan makinelerin gelişmişliği olduğuna vurgu yapan Usta Öğretici Atmaca, “Özel kasnakları var, ikişer metre mesela yorganlama yapılan sanayi dikiş makineleri var. O makineden okullarımızda da yok bildiğim kadarıyla, şimdiye kadar hiç rastlamadım.” dedi.

Kırkyama ürünlerin bir eşi daha yoktur 
Batılı toplumlarda endüstri halini alan kırkyama tekniği, hazır kalıpların kullanımı ile üretilmektedir. Dolayısıyla herkesin meydana getirebileceği bir ürün halini almıştır. Kırkyama, patchwork adı verilen eserlerin yanı sıra gelişigüzel artık kumaş parçaların birleştirilmesi ve üzerine eseri oluşturan kişiyi yansıtan nakışların işlenmesiyle tek ve biricik olan sanat eseridir. Kırkyamanın kullanımı oldukça geniş bir alana yayılmıştır. Yatak örtüleri, ceket, yelek, yastık gibi pek çok üründe karşımıza çıkan bu sanat dalı, öğreticiler tarafından hala eğitimi verilen bir alandır. Batıda olduğu gibi endüstri haline gelmemiş olan eşsiz sanat eserlerini, halk eğitim merkezlerinde açılan kırkyama sergilerinde görmeniz mümkündür.