Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

Aydın'ın Koçarlı ilçesinde her yıl yaz aylarında Çam Fıstığı Festivali düzenlenmektedir. Birden fazla çam fıstığı tesisi bulunan ilçede, Türkiye’deki çam fıstığı üretiminin %50'si gerçekleşmektedir ve 52 mahallenin büyük çoğunluğu geçimlerini kendi imkanlarıyla çam fıstığını işleyip,  satarak sağlamaktadır. Çam fıstığı, bölge halkına ve Aydın ilinin ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır.

Çam fıstığı, kozalağın kabuğundan ayrılmasıyla içerisindeki çekirdeği elde edilen, daha sonra çekirdeğin kırılıp içerisindeki çam fıstığını kurutarak hazır hale gelmesiyle, Türkiye’de ve dünyada tüketilen bir kuruyemiş çeşididir. 22 bin nüfuslu Koçarlı ilçesi, burada üretilen çam fıstığını dünyaya ihraç etmektedir. Büyük ve küçük fabrikaları, yerel halkın kendi imkanlarıyla kurduğu tesislerde üretilen çam fıstığı, yıllardır üretime ara vermeksizin devam ediyor. Her yıl ortalama 300-350 ton arası çam fıstığı üretilen ilçede, çam fıstığı fabrikada işlendikten sonra 10’dan fazla ülkeye ihraç edilmektedir.

Kozalağın içinden sofraya 

Çam fıstığının toplanmasından üretim aşamasına kadar yaşanan süreci değerlendiren ilçede bulunan bir işletmenin sahibi İdris Avcı, “Eylül ayında toplanma süreci başlıyor. Mayıs, haziran aylarına kadar toplama işlemi devam ediyor. Kozalak, açıldıktan sonra dökülüyor daha sonrasında toplanıyor. Kasım-aralık aylarındaki toplanan kozalaklar yaz aylarına bırakılabiliyor. Ama eylül ayından  kasım ayına kadar toplanan kozalakların işlenmesi lazım. Bunlar yaza bırakılırsa bozulma yapıyor. İşlenmediği zaman kendini bozuyor. Kasım, aralık aylarındaki toplanan kozalakları yazın işlesen de oluyor, bunlar bozulma yapmıyor. İşleme aşaması makineyle işleniyor. Daha önceden elle işleniyordu. Aydın'da bunun makinelerini yapan firmalardan alıp, köylerde kendi çabasıyla kendi ürününü işleyenler var. Küçüklü büyüklü binlerce kişi bununla uğraşıyor. Şimdi bunun fabrikasyonda ilk aşaması kozalağından çekirdeğini çıkarma aşaması oluyor. Ondan sonra fırınlanıp kuruduktan sonra ikinci kırma aşaması gerçekleşiyor. Bu da çekirdeğinden beyaz içini çıkarma aşamasıdır. Beyaz içini çıkardıktan sonra tekrar kuruma aşaması oluyor. Ondan sonra tekrar yıkayıp temizlenip tekrar kuruyor. Daha sonra hazır hale geliyor. Kurutma aşaması fırın tepsilerinde gerçekleşiyor. Ekmek fırınları tepsilerinde sıcak havanın olduğu odanın içinde 3-5 saatlik kurumaya bırakılıyor. Sofralarda kullanıma hazır hale geliyor.’’ ifadelerini kullandı.

Çam fıstığı Koçarlı için velinimet

Çam fıstığının Koçarlı halkı için geçim kaynağı olduğunu, bu nedenle burada ağaçlara gözleri gibi baktıklarını, bakımını, ilacını atarak onu en iyi şekilde değerlendirdikleri ifadelerini kullanan İdris Avcı sözlerine şöyle devam etti: “Çam fıstığının orman köylülerine verilmesi, insanların buna kendi geçim kaynağı görmesi, kendi malı olarak benimsemesi, bakımını budamasını, ilaçlamasını yapmasından dolayı bir gelir kaynağı oldu. Eğer orman bunları kendi elinde tutmuş olsaydı, köylülere vermiş olmasaydı, bakımı olmadığı için bunlar bu kadar mahsul vermezdi, bu nedenle köylülere büyük bir katkısı oldu. Çam fıstığı, Koçarlı için velinimet. Altın gibi. Yani para eden bir ürünün içinde olduğumuz için Koçarlı bölgesindeki mahalleler olarak  şanslıyız. Kilosu 600 lira civarında. Önceden 2008 yılı öncesinde fazla para etmiyordu. O zamanlar çürük olayı yoktu. Yaklaşık 14 yıldır çürük olayı devam ediyor,  bunun önüne geçilemedi. Bizim Koçarlı bölgesinde ilacını, gübresini yaptığımız için mi bilmiyorum ama çürük olayı fazla olmuyor ama Balıkesir, Çanakkale, İzmir gibi yerlerde çürük olayı daha fazla oluyor. Kozalak oluyor ama içi boş oluyor fıstığı olmuyor. Bakım yaptığımız için çürük olmuyor diye düşünüyoruz. Çürük oluşundan sonra verim normal olarak düşmüş oldu. Önceden 1 ton kozalaktan 50 kilo çam fıstığı veriyordu. Şimdi en iyisi 30 kilo veriyor. Bu değişiyor bazen 10 kilo bazen 20 kilo da çıkabiliyor. Türkiye genelindeki çam fıstığı oranını örnek veriyorum; 100 ton veriyorsa yıllık 40 tona, 25 tona kadar düşürdü. Daha eskiden hayvancılık ve zeytin vardı. Çam fıstığı da vardı ama para etmediği için bakım olmuyormuş. Şimdi ise herkes çam fıstığına yöneliyor. Ormanlarda yangın çıkmamasına özen gösteriliyor, ağaçların bakımına özen gösteriyoruz.”

Zeytinden çam fıstığına

Koçarlı halkının çam fıstığı ile uğraşmadan önce Aydın bölgesinde meşhur olan zeytin ile uğraştığını, hala zeytin işiyle uğraşan bir kesimin olduğunu ancak çam fıstığı sonrası bunun azaldığını ifade eden İdris Avcı, “Dedelerimizin eski geçimi çobanlık ve zeytindir. 80 yıllarından sonra çam fıstığı makineleşmeye dönünce çam fıstığına daha çok önem verilmeye başlanmış. İşlemesi kolaylaşmış. Ürün olarak da ihracata giden bir ürün olduğu için tutulmuş, şu anda mali anlamda iyi olduğu için çam fıstığına ağırlık verilmeye başlanmış. O yıllardan beri geçim kaynağımız çam fıstığı olarak devam ediyor.” dedi.

Kozalağın tamamı değerlendiriliyor 

Kozalağın çekirdeğinin içinde bulunan çam fıstığı haricinde bir kabuğu olduğu, bunun ise çöplere değil de yine satılarak değerlendirildiğini aktaran İdris Avcı, “Kabuğu yakıt olarak değerlendiriliyor. Fıstığın dış kabuğu yakıt olarak kullanılıyor. Yerli isminde biz çakıldak diyoruz. Daha iri taneli olduğu için sobalarda kullanılıyordu. Şimdi Söke'nin Sazlıköy Mahallesi'nde yakıtla çalışan elektrik santralı kuruldu. Şu anda dış kabuğunu oraya veriyoruz. İç kabuğunu da kalorifercilere, fırıncılara veriyoruz. İç kabuğunu da dış kabuğunu da değerlendiriyoruz. Kozalaktan hiç bir şey israf olmuyor.” diyerek sözlerini bitirdi.

Haber & Fotoğraf: Süleyman Armağan