Aydın Adnan Menderes Üniversitesi
İletişim Fakültesi / Gazetecilik Bölümü
Öğrenci Uygulama Haber Sitesi

İzmir'in Selçuk ilçesinde bulunan Efes Antik Kenti'ndeki Traianus Çeşmesi, mimarisiyle âdeta o dönemlerdeki yenilmezlik imajını aktarıyor. MS. 102 ve 114 yılları arasında inşa edilen bu çeşme, 9,5 metrelik yapısıyla Traianus adlı Roma İmparatoru’nun heykelini de içinde barındırıyor. Çeşmeye dair merak edilen soruları Aydın Adnan Menderes Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Üreten, Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi  Doç. Dr. Murat Çekilmez bizim için yanıtladı.  

19.5 yıllık yönetim sürdüren dört yetenekli imparatordan biri olan İmparator Caesar Nerva Traianus Augustus’un onuruna yaptırılmış Efes Antik Kenti içerisindeki Traianus Çeşmesi hakkında Aydın Adnan Menderes Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Üreten ve Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi  Doç. Dr. Murat Çekilmez ile görüşme gerçekleştirdik.  

“Evlat edinerek tahta çıkan ilk imparatordur” 

Gerçek adının Marcus Ulpius Traianus olduğunu söyleyen Hüseyin Üreten, “İmparator olunca  İmparator Caesar Nerva Traianus Augustus adını almıştır. Evlat edinerek tahta çıkan ilk imparatordur. Yaklaşık 19.5 yıllık bir yönetim söz konusudur. Ölümü doğaldır.  İS 18 Eylül 53’te Italica’da (İspanya’da) doğan Traianus, iyi bir asker ve idareci bir babanın oğluydu. Babası senatörlük, consullük, Suriye Eyalet Valiliği yapmıştır. Traianus önceki Roma İmparatorları’nın tersine İtalya dışında bir eyalette dünyaya geldiğinden bu konuda da bir ilke imza atmıştır. Kendisinden önceki imparator, Flaviuslar Sülalesi’nin son üyesi olan Nerva’nın evlat edinerek kendisinden sonra tahtın varisi yapması, Principatus Dönemi siyasal tarihinde adeta bir dönüm noktasıydı. Nitekim çocuğu olmayan Nerva, “En iyi ve başarılı bir kişiyi” evlat edinip tahtın varisi yapmıştır. İşte O kişi Traianus’tur.  

Bu sistem sonraki birkaç imparatorun seçiminde de uygulanmıştır. Soya bağlı veraset sistemi terk edilmese de çocuksuz imparatorların varis meselesi sorunsuz ve ideal bir şekilde çözümlenmiştir.” ifadelerini kullandı. 

“Tarihe merhametli bir imparator olarak geçmiştir.” 

Traianus’un  dört yetenekli İmparatorlardan biri olduğunu belirten Üreten,  “Diğerleri  ise Hadrianus, Antoninus Pius ve Marcus Aurelius’tur. İS 18 Eylül 52 yılında doğmuş ve 7 Ağustos 117 yılında da ölmüştür. Ölümü ani ve doğal yollardan olmuştur. Bir başka deyişle, diğer birçok imparator gibi ölümü suikast sonucu ya da intihar şeklinde olmamıştır. 28 Ocak 98’den itibaren de imparator olmuştur. Traianus’un tahta çıkışıyla başlayan 80 yıllık dönemde, Roma İmparatorluğu’nun refah düzeyi en yüksek noktasına erişilmiştir. Bu nedenle de tarihe merhametli bir imparator olarak geçmiştir.” dedi. 

“Sadece imparatorun değil birçok heykel de bulunuyordu” 

Traianus Çeşmesi’nin Efes Antik Kenti’nin en önemli kalıntılarından biri olduğunu ifade eden Üreten, “Antik Kentteki Hadrianus Tapınağı’nın biraz ilerisinde bulunan Efes Traianus Çeşmesi, Kuretler Caddesi üzerinde yer almakta olup iki katlı bir yapıya sahiptir. Çeşme büyük bir havuzu üç tarafından da çevrelemekte olup suyun aktığı bölümde İmparator Traianus’un bir heykeli yer alır. Sadece imparatorun değil birçok heykel de bulunuyordu. Traianus Çeşmesi’ndeki heykellerin çoğu günümüzde Efes Müzesi’nde sergileniyor.  

İmparator Traianus onuruna İS 114 yılında iki katlı olarak inşa edilmiştir. Yapının orta kısmında İmparator heykeli bulunmaktadır. Ayağının altında bulunan yuvarlak, dünyayı simgelemektedir. Roma devletinin dünyaya hâkimiyetini vurgulamaktadır. Yapının cephesindeki nişler, Aphrodite, Dionysos, Satyr, kentin kurucusu Androklos’u sembolize eden bir genç figürü ve İmparator Nerva’nın heykelleri ile süslüydü. İS 362’deki depremden zarar gören  yapı, çatısındaki bazı değişiklikler ile tekrar inşa edilmiştir.” cümlelerini kullandı. 

“İmparator Traianus'un onuruna yapılmıştır.” 

Çeşme MS. 102 ve 114 yılları arasında yapıldığını söyleyen Murat Çekilmez, “Bu yapıt Tiberius Claudius Aristion ve eşi tarafından inşa edildi. Çeşme, İmparator Traianus'un onuruna yapılmıştır. Eserin özgün hâlinde Traianus'un heykeli çeşmenin ortasında yer almaktadır. Eserin yüksekliği tam 9.5 metredir. İki kattan oluşan 3 cephe çeşmeyi çevrelemektedir. Suyun çeşmeden döküldüğü yerde imparator Traianus’un heykeli bulunurken heykelin ayaklarının altında yer küresi simgesi betimlenmektedir.” şeklinde konuştu. 

“Propaganda amacı güder” 

Çekilmez, bu tarz mimari yapılar o dönemde genel olarak iki neden sonucunda ortaya çıktığını söyleyerek, “Birincisi, imparatorun kendi bütçesinden göndererek yaptırdığı yapılardır. Bunun sebebi imparatorun uzak mesafedeki topraklarında da kendini tanıtması, güç gösterisi yapması ve propaganda amacı gütmesidir. İkinci sebep ise imparator tarafından eğer kente yardımda bulunulmuşsa kent meclisi tarafından imparatorlarını onure etmek için para toplayarak onun adına  yapılar yaptırmasıdır.  Aslında bu da bir hayırseverlik propagandasıdır. O dönemde oldukça önemlidir. Kent meclisi yardım eden kişi için bazı kararlar alır. Bu kararlar sonucunda sadece imparatorun değil kente yardımı dokunan kişilerin hayatını anlatan yazıtlar dikilir. Heykeller yapılarak halkın bulunduğu alanlarda sergilenirdi.” diye belirtti. 

“O dönemki heykeltraş sanatçılarını  günümüzdeki tasarımcılar gibi düşünebiliriz.” 

Roma’da ne kadar güçlü olduğunu göstermenin, propaganda yapmanın çok önemli olduğunu belirten Çekilmez, “O dönemki heykeltraş sanatçılarını  günümüzdeki tasarımcılar gibi düşünebiliriz. Heykelde tasarım yoluyla bir mesaj verilmeye çalışılmıştır. Traianusun’un heykelinde ayağının altında bulunan  yerküre simgesinin dünyaya hakimiyetini anlatmaktadır. Bu şekilde heykele güçlü, yenilmez bir imaj verilmek istenmektedir. Bu tür olaylar Roma Dönemi’nde soyut bir şeyi somutlaştırarak, kişiselleştirerek verilen mesajlardır.” diye ekledi. 

Roma İmparatorluk Dönemi eserlerinden olan ve günümüzde Efes Antik Kenti’n içinde dikkat çekici mimari eserlerden biri olan Traianus Çeşmesi’ni konu aldık. Adnan Menderes Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyeleri Prof. Dr. Hüseyin Üreten ve Doç. Dr. Murat Çekilmez’in verdiği bilgiler için teşekkür ederiz. 

Haber & Fotoğraf : Merve Kankan